Открытый урок в 5 классе " Хальмг келн - мини келн!"
план-конспект урока (5 класс)

Кичәлин зура. 5 класс.

Кичәлин төр: «Хальмг келн- мини келн».

Кичәлин күцл: Сурһульчнриг Әрәсәдән, Хальмг Таңһчдан, төрскн һазртан

дурта болхиг медүлх.

Эсв: 1.Сурһулин эсв: Хальмг келнә тускар күүндвр тогтах. Төрскн келән дасх

зөв-учрин (мотивации) чинринь өөдлүлх.

2.Сурһмҗин эсв: Төрскн келндән дурта болх сурһмҗ өгх.

3.Көгҗлтин эсв: Сурһульчнрин үгин көрң байҗулх; залһата келлдәнә

чадвр өгх ( кецәр зәңгс тогталһн); күүндлдәнд орлцдг

чадвр өгх; күүкдин эрүл-менд харх, батлх.

Кичәлин дөңцлмүд: презентац,шаһас,зургуд,карточкс.

Шин үгмүд: Әрәсә- Россия, келн-улс-народ, авъясмуд- традиции,

келн-улсин бичг- национальная письменность, гегәрүрлгч-

просветитель, зуульчллһн- путешествие, зогслһн- станция,

байрта өдрмүд- праздники, өврмҗс- чудеса.

Кичәлин йовуд.

I.Мендллһн.

- Мендвт, күүкд!

- Мендвт, багш!

- Суутн.

II. Таньлдлһн.

- Толин көдлмш.- Мана кичәл эклхин өмн би таднд самбрт шин үгмүд бичүв,эн үгмүд тадн олзлхт, тодлҗ авхт.

III. Шин төр. Багшин үг: (слайд 1)

Би таднд эндр зург үзүлхәр бәәнәв.Эн юмб?

Эн Хальмг Таңгчин карт

- Бидн цуһар альд бәәнәвидн? Хальмг Таңгчд.

-.Тегәд Хальмг таңчг гисн юмб?

Эн мана төрскн.

Ээ, чин эн мана бичкн Төрскн,

Мана ик Төрскн ямаран?

Мана ик Төрскн Әрәсә

(слайд 2) –

.

Мадн ямаран келн-улс?

-хальмгуд

- Мана төрскн келн ямаран?

- Хальмг келн.

-Күүкд, ухалтн. Эндр мадн юуна тускар күүндхвидн?

-Хальмг келнә тускар.

мана кичәлин төр ямаран болх?

Хальмг келн - мини келн.

-Э, чик .Йир сән, ухата күүкд бәәҗит.Девтрмүдән секчкәд, эндрк то болн кичәлин төр бичтн.

Эндр: бар сарин 7.

Кичәлин төр: «Хальмг келн-мини келн».(самбрт бичх).

-Эндр күүкд мада эндрк кичәл йир өвәрц болх. Эндр бидн эн зураһар зуульчлһнд одхмн. Альд, ямаран ормд мадн төрскн келән соңснавидн, олзлнавидн, хальмг келәр келнәвидн.

( слайд 3) ( мана зуульчлһна маршрут)

–Эн мана зуульчллһна карт. Мана зуульчлһн юунас тогтна? Мадн альдаран одхм? Ульяна,умшчк. (өрк-бүл, Зая-пандита , хальмг сойл, амн угин зөөр, хальмг тег).

(слайд 4 – өрк-бүл)

Нә, түрүн мана зогслһн ямаран? Лавга, умшчк.

- Не, күүкд ухалтн, юңһад мана зуульчлһн өрк- бүләс эклнә?

- Юңһад гихлә күн болһн өрк- бүлтә.

-Чик. Өрк-бүлд кен бәәнә?

-Эк,эцк, ээҗ, аав, ах,эгч, дүүнр.

- Кен тана өрк-бүлд хальмг кел сәәнәр меднә?

- мана өрк-бүлд ээҗ, аав.

- Эрвен , тана өрк-бүлд гертән хоорндан хальмгар күүндцхәнәт?

- Күүнднәвидн.

-Йир сән.

- Күүкд, ямаран хальмг байрта өдрмүд меднәт?

- Цаһан сар, Зул, Υрс сар.

-Ямаран ухата күүкд бәәҗит. Мана хальмг байрта өдрмүд меднәт.

- Дәкәд болхла, җил болһн һаха сарин тавнд Хальмг Таңһчд ямаран байрта өдр темдглнә?

- Хальмг келн- бичгин өдр.

(слайд 6-Зая-Пандита)

- 2-гч мана зогслһн ямаран? Баснг, умшчк.

«Алдр номт, гегәрүләч).

- Зая –пандита маднд ю тогтаҗ?

-Дѳрвн ѳѳрд дунд алдр номт болсн күн – Зая Пандита 1599 җилд Моңһлд тѳрсмн. 17 – та настадан Зая Пандита Тѳвдүр сурһульд йовулгдсмн. 22 җил тенд сурад, 1639 җилд Зая Пандита Тѳрскнүрн ирв. Онц билгтə номтд бурхн шаҗна номиг əмтнд цəəлһҗ медүлтхə гиҗ Дала Лам даалһвр ѳгсмн. Тер даалһвриг Зая Пандита йилһəн сəəнəр күцəҗ йовла. 1648 җилд хуучн моңһлын алфавит олзлад, Зая Пандита «Тодо бичг» үүдəсмн.

В.2. Ода ахр викторин давулхмн.

- мана хальмг алфавит яһҗ нерəдгднə? (Цаһан толһа)

- хальмг алфавитд (Цаһан Толһад) кедү үзг бəəнə? (39)

- кедү хальмг үзг бəəнə?(6)

- ѳдгə цагт ямаран хальмг үзг меднəт? (Ә, Ѳ, Ү, Ң, Һ,Җ)

- хальмг келнд кедү киисквр бəəнə? (9)

- ( Слайд 13 С текстом- физминутка)

- Муурут? Ода невчк амрхм, физминутк кехм. Босцхатн.

Ээҗ домбр цокна,

Эльза дуһрад биилнә,

Аав гармуль татна.

Арслан чичрәд биилнә.

( Слайд- Амн үгин зөөр ).

-Дарук мана зогслһн ямаран? Басан,умшчк.

«Амн үгин зөөр »

Амн үгин зөөрин ямаран жанрмуд меднәт?

үүлгүр,йөрәл, тәәлвртә туульс,шаваш.

- йир сән.

( Слайд 14 Эн юмб?)

Эн йөрәл и тд,эн шаван,эн тәәлвртә туульс, на каждый слайд.

( Слайд 11 –Хальмг сойл)

- Ода мана 4-гч зогслһн-ямаран? Ульяна , умшчк.

« Хальмг сойл».

- Хальмг Таңһчд ямаран бииһин болн дууһин ансамбльмуд бәәнә?

- « Бамб цецг», « Өөрднр», «Хәдрис».

-Чик. Эдн дала орн-нутгар йовад, мана хальмг сойл делгрүлнә. Хальмг би биилнә, ду дуулна.

- Тадн бас хальмг дуд медхт, би биилҗ болхт? Танд дурта дун бәәхов гиҗ би санҗанав.

-Зул сар.

-Не,ода ду дуулый? дун

( Слайд 12с песней)

-Ямаран билгтә күүкд мана школд сурна?

.(Слайд 17 слайд 18 хальмг тег).

- дарук мана зогслһн ямаран? Кермн, умшчк. «Хальмг тег».

- Эн кемби? Ямаран күн?,

Кермн, умшчк.

-Эн хөөч.

Хөөч теегт ю кенә?

- Хөөч теегт хө хәәрүлнә.

Хөөчин талданар яһҗ нерәднә?

Теегин эзн гиҗ нерәднә.

Теегт декәд ямаран зөөр бәәнә?

бамб цецг, теегин өвсн, теегин аңгуд,шовуд.

Чи яһҗ санҗанач мана хальмг тег ямаран?

Хальмг тег байн.

-Күүкд, иим даалһвр.

( выходят и выбирают карточки со словочетаниями о степи

Яһҗ, би иим үгмүдәр медүлнәв: Хальмг тег, торһа ниснә, гөрәсн гүүнә, туула һәрәднә, ноһан урһна. күн болһн һарад, тег амн үгәр келх. - Не,эклхм?

-Не, тоолхм, кен чикәр келҗ чадх.

- Кен диилвр бәрв. Диилвр бәрсн шаһа белглхмн.

-Күүкд, самбрт хальмг келнә тускар деформирован текст бичәтә. Ода тадн чикәр зәңгс тогтатн.

( Слайд 19- текст.) деформированный текст

күүкд, көвүд. хальмг Бидн

хальмгар күүнднә. өрк-бүл Мана

даснав. Тодо бичг Би

Аав – ээҗ меднә. дала йөрәл

Дуртав. хальмг теегтән Би

IV( слайд 20).

-Кен тогтав, шүүҗ автн

Бидн хальмг күүкд,көвүд.

Мана өрк-бүл хальмгар күүнднә.

Би Тодо бичг даснав.

Аав – ээҗ дала йөрәл меднә.

Би хальмг теегтән дуртав.

Синквейн

- Күүкд мана кичәл төгсәҗәнә. Ода кичәлин ашлвр кехм.

- Күүкд, мадн юуна тускар эн кичәлд күүндләвидн?

-хальмг келнә тускар.

Эн зуульчлһнд одад, мадн ю медүвидн?

- Хальмг келән медх зөвтә, эн мана төрскн келн. Эн мана зөөр. Кен мана кичәлд диилвр бәрв? Шаһасан тоолый. диилвр бәрснд белгән өгчәнәв.

Би мана кичәл эн шүлгәр төгсхәр седләв.

Экин заясн келнәс
Эңкр давунь бәәхий?
Эңкр төрскн келәрн

Эрк биш күүндий! (Эрднин Андрей).

V. Герин даалһвр.

Күүкд, дарук кичәлд Хальмг Таңгчин долан өврмҗин тускар бас кичәл-зуульчлһн давулхм, проект кехм. Тадн Хальмг Таңгчин долан өврмҗин тускар материал хуратн, белдтн

VI.Рефлексия.

- Күүкд, тана ширә деер иим бамб цецгүд бәәнә. Улан бамб цецг - « кичәл нанд таасгдв» гиҗ медүлнә, шар бамб цецг - « кичәл нанд таасгдсн уга». Ода самбр тал һартн эн зургт цецгүд тәвтн.

VII. Темдг тәвлһн.

- Эндр би ик байрта бәәнәв.. Тадн цугтадн ик ханлтан өргҗәнәв. Ээҗин келән дасч йовтн, төрскн келәр күүндтн. Бичә мартн! Цугтадн «5» темдг тәвнәв.

- Сән сәәхн йовтн, байрта харһий!