Рабочая программа по якутскому языку
рабочая программа
Предварительный просмотр:
Быьаарыы сурук
Программа биир сылга олоҕуран оҥоһулунна.
Программа Саха Республикатын Үөрэ5ин министерствота 2016 с. таһаарбыт «Саха оскуолата» систиэмэ .Саха тыла, үлэлиир бырагыраама 5-9 кылаас» диэн саха оскуолатын программатыгар оло5уран оҥоһулунна. (Ааптардар : Г.Г.Филиппов, Г.И.Гурьев ). «Бичик» национальнай кинигэ кыһата.
Үөрэх былааныгар саха тылын биридимиэтин миэстэтэ:
Үөрэх бэдэрээссийэлии төрүт (базиснай) былаанын үһүс барыйааныгар олоҕуран ,саха оскуолатын иккис сүһүөҕэр (5-9кыл) төрөөбүт тылы уонна ситимнээх саҥаны үөрэтиигэ барыта холбоон нэдиэлэҕэ 11 чаас бэриллэр: 6 кылааска-2 чаас, 8 кылааска-2 чаас, 11 кылааска-2 чаас.
1.Үөрэтэр учуобунньуктар:
№ | Кылаас | Систиэмэ | Учуобунньуктар ааптардара,сыла, бэчээттэммит кыһата |
1 | 6 | Саха оскуолата | Саха тыла 6. И.П.Винокуров.Г.И.Гурьев.М.М.Попова.Г.Г.Торотоева.Дь.Бичик 2016с |
2 | 8 | Саха оскуолата | Саха тыла 8. И.П.Винокуров.Г.И.Гурьев.Г.Г.Филиппов,Н.А.Ефремова, М.Е. Исакова Бичик 2017с |
3 | 11 | Саха оскуолата | Саха тыла 10-11 Г.Г.Филиппов, .Г.И.Гурьев.А.К.Прокопьева А.К, Болдовская Ф.Н Бичик 2021с |
2.5-9 кылааска саха тылын үөрэтии кээмэйэ:
Кылааһа | 6 | 8 | 11 |
Уопсай чааһа | 70 | 70 | 70 |
Оскуолаҕа төрөөбүт тылы үөрэтии сокуонунан мэктиэтэ:
- Федеральный закон от 29 декабря 2012 г. № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации» (с изм. и доп. от 02.03.2016 г. № 46-ФЗ);
- Постановление Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 29 декабря 2010 года № 189 «Об утверждении СанПиН 2.4.2.2821-10 «Санитарно-эпидемиологические требования к условиям и организации обучения в общеобразовательных учреждениях» (с изм. от 24.11.2015 №81);
- Приказом Минобразования России от 05 марта 2004 года № 1089 «Об утверждении федерального компонента государственных образовательных стандартов начального общего, основного общего и среднего (полного) общего образования» (с изм. от 31.01.2012г);
- Приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 17 декабря 2010 года №1897 «Об утверждении ФГОС основного общего образования» (с изм. и доп. от 29.12.2014 г.);
- Письмо Министерства образования и науки Российской Федерации от 14 декабря 2015г. № 09-3564 «О внеурочной деятельности и реализации дополнительных образовательных программ»;
- Письмо Министерства образования и науки Российской Федерации от 07 августа 2015 г. № 08-1221 «Методические рекомендации по вопросам введения ФГОС основного общего образования»;
- Закон Республики Саха (Якутия) «Об образовании в Республике Саха (Якутия)», принят Государственным Собранием (Ил Тумэн) РС (Я) 15.12.2014 1401-З №359-V;
- Федеральный государственный образовательный стандарт в якутской школе «Примерный учебный план для общеобразовательных организаций Республики Саха (Якутия) с обучением на языке саха» 2014 г.
- Устав МБОУ «Югюлятская СОШ»
- учебный план на 2020- 2021 год, протокол № от ______________________
- Локальные акты МБОУ «Югюлятская CОШ им.И.В.Яковлева».
3.Орто сүһүөх оскуолаҕа саха тылын үөрэтии сыала-соруга:
-төрөөбүт тылы ис сүрэҕитэн ытыктыырга, араас эйгэҕэ ,түгэҥҥэ бодоруһуу үөрүйэҕэ ,аныгы уопсастыбаҕа сиэри-майгыны тутуһууга иитии ,төрөөбүт тыл кэрэтин иҥэрии,
-үөрэххэ, күннэээҕи олоххо төрөөбүт тылы олохтоохтук туттарга үөрэтии, бодоруһар үөрүйэҕин сайыннарыы, тылын-өһүн сайыннарар баҕатын үөскэтии ,үөрэх дэгиттэр дьайыыларын (туох сыал-сорук туруорунан үөрэнэрэ, былаанныыра, тылын-өһүн хонтуруолланара, көннөрүнэрэ, билиини араас тылдьыттан, литэрэтиирэттэн БИЭ-ни (биллэрэр-иһитиннэрэр эйгэни), Интэриниэти киллэрэн туран сатаан ылара).
-тылы үөрэтии систиэмэтин, туттуллуутун туһунан билиини, тыл истилиистикэлии уратыларын иҥэрии, тыл көстүгүн өтө көрөр ,ырытар ,тэҥниир дьоҕуру сайыннарыы, тыл саппааһын байытыы, литэрэтиирэлтт нуорманы тутуһарга уһуйуу.
-Төрөөбүт тыл киһиэхэ, норуот дьыл5атыгар, сайдыытыгар суолтатын дьиҥнээхтик сыаналыыр, ийэ тылын сайыннарар, кэлэр көлүөнэ5э тириэрдэр ытык иэстээҕин өйдүүр ыччаты иитии
-Тыл үөрэ5ин (лингвистика) культуратын, кэпсэтии-бодоруһуу сиэрин (психологиятын) туһунан төрүт өйдөбүлү, блиини иҥэрии
-Саха тылын үөрэ5ин, тыл культуратын туһунан билиини биэрии, онно оло5уран саха тылын литературнай нуорматын тутуһар үөрүйэ5и, сатабылы иҥэрии
-олох бары араҥатыгар (үөрэххэ, үлэ5э-хамнаска, дьыала5а-куолуга, политическай олоххо) сахалыы Общественнай хомо5ойдук кэпсэтэрин, санаатын сааһылаан этэрин, суруйарын хааччыйыы
-Киһи билиитин-көрүүтүн, өйүн-санаатын сэргэ тылын-оһүн оло5ун устата сайыннарыахтаа5ын өйдөтүү.
-Тыл уруоктарыгар үөрэнээччи билэр-көрөр, бодоруһар, бэйэни салайынар, чинчийэр, сатабылларын сайыннарыы, ытык өйдөбүллэри,үөрүйэхтэри иҥэрии.
4.Уруокка туһаныллар ньымалар:
- 1.5-6-7-11 кылаастарга интерактивнай ньыманан туһаныы:
- Айар сорудахтаах үлэ
- Кыра бөлөхтөрүнэн үлэ
- Пааранан үлэ
- Үөрэтэр оонньуулар (ролевой оонньуулар, имитациялар, дьылабыай оонньуулар, үөрэххэ сыһыаннаах оонньуулар)
- Общественнай эйгэни туһаныы (специалистары ыҥырыы, экскурсиялар)
- Социальнай бырайыактар уонна уруок таһынан араас хабааннаах үөрэтии ньымалара (социальнай бырайыактар, күрэхтэһиилэр, радио уонна хаһыаттар, киинэлэр, испиктээкиллэр, быыстапкалар, сыанкалар, ырыалар уонна остуоруйалар)
- Сынньаныы(физкультминутка)
- Саҥа тиэмэни үөрэтии, тургутуу, хатылааһын (интерактивнай лекция, нагляднай пособиялар, видео уонна аудиоматериаллар, «үөрэнээччи учуутал оннугар», «биирдии үөрэнээччи биирдии үөрэнээччини үөрэтэр, мозаика (ажурная пила), использование, Сократический диалог)
- Араас ыарахан боппуруостары ырытыы («Займи позицию (шкала мнений)», ПОПС-формула, проектиктнай техникалар «Соҕотох — иккиэн — бары», «Карусель», дебаттар, симпозиумнар)
- Проблеманы быһаарыы («Дерево решений-быһаарыы маһа », «Мозговой штурм-»,өй үлэтэ )
- Кейс-ньымалар
- Презентациялар
ЫРЫНАЛЫЫР ТОЛКУЙУ (Тобулук өйү) САЙЫННАРЫЫ ТЕХНОЛОГИЯТА
Сингапурскай мэтиэдьикэни туһаныы
\\
Кылааһынан сыллаа5ы хонтуруолунай, суругунан үлэлэр:
6 кылаас
№ | Грамматика салаалара | Үөрэтиллэр чааһа | Ол иһигэр | чааһа |
1 | V кылааска үөрэппити хатылааһын | 13 | Киирии хонтуруолунай диктант «Хотой оҕото». Аахпыттан таба суруйууга үөрэтии. Аахпыттан суруйуу толору суруйуу Мохсоҕол. | 2 2 |
2 | Тыл култуурата | 20 | Чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ.Тыл баайа-лиэксикэ Хонтуруолунай дьыктаан Мин дэриэбинэм Хатылааһын. Түһүмэҕи түмүктүүр хон.үлэ | 2 1 2 |
3 | Аат тыл-28 чаас | 28 | Дьыктаан. Саха ыта. Чиэппэрдээ5и хонт.үлэ.Тыл култуурата Хонт улэ. Аат тылы саца чааьынан ырытыы | 2 2 2 |
4 | Да5ааһын аат | 13 | Хонт.үлэ Да5ааьын ааты саца чааьынан ырытыы | 2 |
5 | Ахсаан аат | 27 | Аахпыттан суруйуу Үрүмэччилэр Чиэпп. хонт.үлэ. Тылы таба суруйуу Түһүмэҕи түмүктүүр хонт.үлэ. Ахсаан аат Сыллааҕы хонт.улэ хонт үлэ. Тыл баайа-лиэксикэ | 1 2 2 2 |
Барыта | 70 | 13 |
8 кылаас
№ | Грамматика салаалара | Үөрэтиллэр чааһа | Ол иһигэр | чааһа |
1 | Төрөөбүт тыл-омук сайдар төрүтэ | 3 | Киирии хонтуруолунай дьыктаан.Байҕал иһитэ. | 1 |
2 | 5-7 кылааска үөрэппити хатылааһын | 4 | үөрэппити хатылыыр хонтуруолунай үлэ. Сана дорҕооно | 1 |
3 | Этии. Этии тиибэ. | 6 | Чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ Тыл ситимин арааьа | 1 |
Аахпыттан суруйуу. Биир ар5ахха | 1 | |||
4 | Этии, этии чилиэнэ | 12 | Түһүмэҕи түмүктүүр чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ. Этии чилиэнин ырытыы | 2 |
Этиигэ тыл бэрээдэгэ | 6 | Хонтуруолунай дьыктаан. Кыталыктар | 1 | |
5 | Араарыллыбыт ойоҕос чилиэн | 4 | Хонтуруолунай үлэ. Араарыллыбыт ойого чилиэнэ | 1 |
6 | Этии биир уустаах чилиэнэ | 8 | Чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ. Этии биир уустаах чилиэнэ | 1 |
7 | Кыбытык кэрчиктэр | 6 | Хонтуруолунай үлэ Кыбытык кэрчиктэр | 1 |
8 | Толору уонна толорута суох этии. Биир састааптаах этии | 4 | Хонтуруолунай аахпыттан суруйуу.Төрөөбүт тыл. | 1 |
9 | Туора киһи саҥата | 9 | Сыллаагы хонт.улэ хонт. үлэ. Судургу этии | 2 |
Барыта: | 70 чаас |
Уруокка тутталлар эбии үөрэхтээһин кинигэлэрэ босуобуйалар:
№ | Кинигэ аата-суола | Ааптара | Сыла |
1 | Нуучча мэтэдьиистэрэ төрөөбүт тылы үөрэтиигэ | Г.И.Гурьев | Дь.2010 |
2 | Cаха бэргэн тыла-өһө | И.И.Стручкова | Дь.2013 |
3 | Тыл оонньуулара | У.Ф.Кондакова | Дь.2014 |
4 | Бэргэн этиилэр | К.Б.Ксенофонтова | Дь.2015 |
5 | Төрүт тыл сүмэтэ | Е.Н.Федорова | Дь.2019 |
6 | Аахпыттан суруйуу хомуурунньуга 5-9 | О.Р.Аржакова | Дь.2016 |
7 | Дьыктаан хомуурунньуга 5-9 | В.И.Аммосова | Дь.2016 |
8 | Саха тылын оскуола5а үөрэтии мэтиэдьикэтэ | Г.И.Гурьев | Дь.2017 |
9 | Cаха тыла. Учууталга көмө босуобуйа. | Г.И.Гурьев | Дь.2016 |
Саха тылыгар билиини, үөрүйэҕи уонна сатабылы сыаналыыр нуормалар
1) Тылынан эппиэти сыаналааhын.
Оҕо бэриллибит матырыйаалы төрөөбүт тылынан хомоҕойдук, ситимнээхтик кэпсиирэ кини чиҥ билиитин көрдөрөр. Үөрэнээччилэргэ тылынан эппиэти сыаналааhыҥҥа туhааннаах кылаас программатыгар сөп түбэhиннэрэн, маннык сүрүн критерийдэринэн салайтарыахтаах:
- теманы билии уонна ис хоhоонун, уратытын өйдөөhүн;
- теорияттан үөрэтиллибит өйдөбүллэри билии уонна ону ырытыыга туhаныы;
- таба санарыы, логикалаахтык уонна ситимнээхтик эппиэттээhин, аагыы;
- таба суруйуу быраабылаларын билии.
«5» сыана – үөрэнээччи бэриллибит матырыйаалы толору өйдөөбүт, билиитин үрдүк таhымын көрдөрөр сөптөөх хоруйу биэрэр. Теорияттан үөрэтиллибит өйдөбүллэри билэр уонна ону ырытыыга таба туhанар. Кэпсиир кэрчигин дириҥник ырыта толкуйдуур, тоҕоостоох холобурдары аҕалар. Литературнай тыл нуорматын тутуhар. Тыла- өhө хомоҕой, сыыс тылы туттубат.
«4» сыана – «туйгун» сыанаҕа турар ирдэбиллэргэ сөп түбэhэр эрээри хоруйугар 1-2 алҕаhы таhаарар уонна бэйэтэ көннөрөр. Теория сүрүн өртүн билэр уонна ону ырытыыга сатаан туhанар. Ситимнээх саҥаҕа биир-икки кыра суолтата суох сыыhалардаах.
«3» сыана - теория сүрүн өртүн син билэр уонна ону ырытыыга ситэтэ суох туhанар, бэриллибит матырыйаалы итэҕэстик быhаарар. Эппиэт тыла итэҕэстэрдээх, ис хоhооно икки-үс сыыhалаах. Хоруйа бысталанар, сибээhэ суох.
«2» сыана – бэриллибит матырыйаалы улахан аҥаарын эбэтэр олох билбэт, сыыhа быhаарар, теорияттан кыраны да билбэт эбэтэр куруубай алҕастары таhаарар, мөлтөхтүк саҥарар, тыла- өhө сыппах, эппиэтэ ситимэ суох.
2) Дьыктааны сыаналааhын.
Диктант үөрэнээччи орфография, пунктуация быраабылаларын билиитин таhымын сыаналыыр үлэ көрүҥэ буолар. Диктаҥҥа биир сыана турар.
«5» сыана –
биир да сыыhата, эҥкилэ суох үлэҕэ. Эбэтэр таба суруйууга, сурук бэлиэтигэр 1 суолтата суох кыра алҕаска.
«4» сыана –
таба суруйууга, сурук бэлиэтигэр 2 алҕастаах буоллаҕына;
1 орфографическай, 3 пунктуационнай алҕастаах үлэҕэ;
таба сурууга алҕаhа суох эрээри, сурук бэлиэтигэр 4 алҕастаах буоллаҕына.
«3» сыана -
4 орфографическай, 4 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
3 орфографическай, 5 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
таба сурууга алҕаhа суох эрээри, сурук бэлиэтигэр 7 алҕастаах буоллаҕына.
«2» сыана –
7 орфографическай, 7 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
6 орфографическай, 8 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
5 орфографическай, 9 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
8 орфографическай, 6 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
Хос быhаарыы:
диктаҥҥа 5 сыыhаны көннөрүү баар (үөрэнээччи бэйэтэ сыыhатын булбут) буоллаҕына, 1 баал түhэр; хонтуруолунай диктаҥҥа 3 көннөрүү баар буоллаҕына, “5” сыана турбат.
Сорудахтаах дьыктааны сыаналааhын.
Сорудахтаах диктант – бу ураты көрүҥ. Манна 2 араас үлэ киирэр, онон икки сыана турар: 1. Таба суруйууга, сурук бэлиэтигэр диктаны сыаналыыр курдук. 2. Сорудаҕы төhө cөпкө толорбутун сыаналааhын.
Сорудах сыаната:
«5» - сорудах барыта чуолкайдык cөпкө толоруллубут түгэнигэр;
«4» - үөрэнээччи сорудаҕы ¾ cөпкө оҥорбут буоллаҕына;
«5» - бэриллибит сорудах аҥаара cөпкө туолбут түбэлтэтигэр;
«2» - үөрэнээччи бэриллибит сорудаҕы улахан аҥаарын толорботох түгэнигэр эбэтэр олох да үлэлээбэтэх буоллаҕына.
3) Өйтөн суруйууну сыаналааhын.
Ханнык баҕарар темаҕа өйтөн суруйар дьоҕуру көрдөрөр. Өйтөн суруйуу тылы сайыннарыы дьоhуннаах средствота буолар уонна өйтөн суруйуу атын көрүҥнэрин кытта дьүөрэлээн ыытыллыахтаах. Өйтөн суруйуу кээмэйэ 5-6 кылаастарга - 1-2 сирэй, 7-8 кылаастарга – 2-3 сирэй, 9-11 кылаастарга – 4-6 сирэй.
Өйтөн суруйуу маннааҕар кыра кээмэйдээх эрээри, көрдөбүлгэ эппиэттиир буоллаҕына, ис хоhоонун сыаната намтатыллыбат, кээмэйэ улаханын иhин сыана үрдэтиллибэт. Өйтөн суруйуу кээмэйэ 1,5-2 төгүл улахан эбэтэр кыра буоллаҕына, таба суруйуу (грамотность) сыаната биир баалынан үрдүүр эбэтэр намтыыр. Нуормаҕа ыйыллыбыттан элбэх орфографическай эбэтэр пунктуационнай сыыhалардаах үлэҕэ, төhө да улахан кээмэйдээх буоллаҕына, “5” сыана турбат. Киириитэ, эпиграба уонна былаана суох буолан баран, үчүгэйдик суруллубут үлэ сыаната намтатыллыбат.
Өйтөн суруйууга икки сыана туруоруллар: бастакы сыана – үлэ ис хоhоонугар уонна тылыгар – өhүгэр, иккис – таба суруйууга .
Өйтөн суруйууну сыаналааhыҥҥа, туhааннаах кылаас программатыгар сөп түбэhиннэрэн, маннык сүрүн критерийдэр тутуhуллуох тустаахтар:
- теманы табатык өйдөөhүн, диринник уонна толору арыйыы, фактары таба туhаныы, событиелары уонна геройдар быhыыларын-майгыларын сөпкө быhаарыы, сүрүн балаhыанньалары итэгэтиилээхтик дакаастааhын, теманы арыйарга наадалаах матырыйааллары сөптөөхтүк туhаныы, түмүктээhини сатаан оноруу, цитатаны чуолкайдык уонна сөптөөхтүк туттуу;
- өйтөн суруйуу чаастара бэйэ-бэйэлэрин кытта ситимнэрэ;
- тылын баайа уонна чуолкайа, тыл ойуулуур-дьүhүннүүр кыагын сатаан туттуу.
Таба суруйуу сыаната диктаны сыаналыыр нуормаларынан быhаарыллар.
Өйтөн суруйуу ис хоhоонун уонна тылын сыаналааhын критерийдэрэ:
«5» сыана:
- теманы уонна онно сыhыаннаах матырыйаалы туйгуннук билэр буолан, теманы дирин
- ник уонна итэгэтиилээхтик арыйыы, сөптөөх түмүгү сатаан оноруу;
- тутула табыгастаах, ис хоhооно сибээстээх;
- литературнай тылы табатык туттуу, суруйуу стилэ ис хоhоонугар сөп түбэhиитэ;
- ис хоhоонугар биир-икки суолтата суох кыра алгастардаах.
«4» сыана:
- теманы уонна онно сыhыаннаах матырыйаалы үчүгэйдик билэр буолан, теманы балачча диринник уонна итэгэтиилээхтик арыйыы, түмүгү сатаан оноруу;
- тутула үчүгэй, ис хоhооно сибээстээх;
- литературнай тылы табатык туттуу, суруйуу стилэ ис хоhоонугар сөп түбэhиитэ;
- ис хоhоонугар икки-үс кыра алгастардаах, тылыгар 2-4 сыыhалаах.
«3» сыана:
- теманы сүнньүнэн сөптөөхтүк сырдатыы, ол эрээри тема кыайан толору арыллыбатах, тематтан атын туорааhыннардаах, фактары сыыhа туhаныы, түмүгү оноруу соччо табыгаhа суох;
- суруйуу син балачча сибээстээх, ол эрээри ол сибээс кэhиллэр;
- суругунан үлэни толорууга үөрүйэхтээгэ көстөр, тылыгар 4-5 сыыhаттан ордуга суох алгастаах.
«2» сыана:
- айымньы тексин мөлтөхтүк билии түмүгэр тема кыайан арыллыбатах, туох да боччумнаах түмүгэ суох быстах-остох түбэлтэлэр кэпсэнэллэр;
- суруйуу сибээhэ суох;
- тыла дьаданы, тылыгар элбэх толоос алгастардаах.
4) Аахпыттан суруйууну сыаналыыр барыллаан кэриң
«5» сыана маннык түгэннэргэ туруон сөп: - бэриллибит тиэкис ис хоһоонун таба өйдөөн, сиһилии арыйан суруйуу; - сааһылаан суруйуу түмүгэр тиэкис биир кэлим буоларын ситиһии; - тиэкискэ баар уус-уран тыллар уонна тыл ситимнэрин ис хоһооннорун өйдөөн, билэн, суруйууга сөпкө туһаныы; - грамматика быраабылаларын тутуһан, этии тутула ыһыллыбатын ситиһэн суруйуу; - сурук бэлиэтин, таба суруйуу быраабылаларын билии уонна таба туһаныы; - этии тутулун тутуһууга 1-2 алҕас баар буолуон сөп.
«4» сыана маннык түгэннэргэ туруон сөп: - бэриллибит тиэкис ис хоһоонун таба өйдөөн, сиһилии арыйан суруйуу; - сааһылаан суруйуу түмүгэр тиэкис биир кэлим буоларын ситиһии; - тиэкискэ баар уус-уран тыллар уонна тыл ситимнэрин ис хоһооннорун билэр, ол эрээри олору суруйууга 1-2 алҕас баар буолуон сөп; - этии тутулун ыспакка, грамматика быраабылаларын тутуһан суруйуу; - сурук бэлиэтин, таба суруйуу быраабылаларын билии уонна таба туһаныы; - этии тутулун оңорууга 2-3 алҕас баар буолуон сөп;
«3» сыана маннык түгэннэргэ туруон сөп: - бэриллибит тиэкис ис хоһоонун сиһилии арыйан суруйууну ситиспэтэх; - сааһылаан суруйууга алҕастардаах, биир кэлим суруйар дьоҕурун көрдөрбөтөх; - тиэкискэ баар уус-уран тыллар уонна тыл ситимнэрин ис хоһооннорун билэр, ол эрээри суруйууга 2-3 алҕас баар буолуон сөп; - этиигэ грамматика быраабылаларын туһаныыга 2-3 алҕас баар буолуон сөп; - сурук бэлиэтин, таба суруйуу быраабылаларын туһаныыга 3-4 алҕас баар буолуон сөп; - этии тутулун оңорууга 3-4 алҕас баар буолуон сөп.
«2» сыана маннык түгэннэргэ турар: - бэриллибит тиэкис ис хоһоонун сиһилии арыйан суруйууну ситиспэтэх; - сааһылаан суруйууну ситиспэтэх, биир кэлим суруйар дьоҕурун көрдөрбөтөх; - тиэкискэ баар уус-уран тыллары уонна ситимнэри ис хоһооннорун билэн суруйууга 4-5 алҕас баар буолуон сөп; - этиигэ грамматика быраабылаларын туһаныыга 5-6 алҕастаах; - сурук бэлиэтин, таба суруйуу быраабылаларыгар 5-6 алҕастаах; - этии тутулугар 5-6 алҕастаах.
I.түһүмэх
Үөрэх биридимиэтин иҥэринии былааннаммыт түмүгэ:
1.1 Ытык өйдөбүллэри уонна үөрэх сатабыллары иҥэрии түмүгэ
Ытык өйдөбүллэри (личностные результаты) иҥэрии түмүгэ | Үөрэх сатабыллары (метапредметные результаты) иҥэрии түмүгэ | |
6 кылаас | Тыл баайа ,кыа5а, күүһэ-бу омук баайа ,кыаҕа, инники кэскилэ буоларын өйдүүр, ийэ тыл киһи иэйиитэ уһуктар, өйө-санаата ,айар-тутар дьоҕура сайдар эйгэтэ буолар диэн итэҕэйэр. | Бодоруһар үөрүйэх Бииргэ үлэлиири былаанныыр Бииргэ тапсан үлэлиир Санаатын сааһылаан саҥарар уонна суруйар Бииргэ үлэлиири былаанныыр Билэр-көрөр сатабыл Сахалыы үөрэх-наука литературатыттан (тылдьыттартан, ыйынньыктартан, энциклопедиялартан, араас кинигэттэн) туһааннаах информацияны, билиини дөбөҥнүк булар, бэлиэтэнэр, түмэр, ситимниир араас ньыманы табыгастаахтык туһанар.. Сахалыы үөрэҕи сайыннарар интернет-сайтартан туһалаах, наадалаах информацияны булан, сөпкө наардаан туһанар; тиэкиһи компьютерга сахалыы шрибинэн бэйэтэ бэчээттиир; интернет нөҥүө сахалыы ыытыллар араас тэрээһиҥҥэ төрөөбүт тыл литературнай нуорматын тутуһан, көхтөөхтүк кыттар. Бэйэни салайынар-дьаьанар сатабыл . Төрөөбүт тылын бар5а баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн тыл күүһүн, кыа5ын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуьар. Ылбыт билиитин-көрүүтүн туһанан, кыра бырайыактарга кыттар. |
8 кылаас | Төрөөбүт тыл үйэлээх үгэһин, этигэн кэрэтин ытыктыыр, киэн туттар, харыстыыр, тылын-өһүн сайыннарарга дьулуһар. | Бодоруһар үөрүйэх Кэпсэтэр киһитин убаастыыр,сэҥээрэр, санаатын болҕойон истэр, ылынар. Ханнык баҕарар эйгэҕэ кэпсэтэригэр дьон болҕомтоттун тардар, сэргэхситэр, сонурҕатар, көҕүлүүр сатабылы табан туһанар. Кэпсэтэр кэмҥэ бэйэ көрбүтүн, истибитин, аахпытын сиһилии сэһэргиир. Дьон өйдөспөт, тыл тылга киирсибэт буолар төрүөттэрин сөптөөхтүк сыаналыыр, сатаан ырытар, өйдөһүү суолун дөбөҥнүк тобулар. Кэпсэтии сиэрин тутуһар үөрүйэх. Дьону кытта алтыһыыга кэпсэтии сиэрин тутуһар, туттан-хаптан бодоруһуу ньымаларын тоҕоостоохтук туттар. Сахалыы дорооболоһор, билсэр, быраһаайдаһар, көрдөһөр, бырастыы гыннарар о.д.а. үгэстэри иҥэриммит, күннээҕи олоҕор өрүү туттар. Билэр-көрөр сатабыл Билиини сааһылааһын. Саҥа билии ыларга баар билиитигэр тирэҕирэр. Атын предметтэргэ ылбыт билиитин сатаан ситимниир.Тобулук өйү сайыннарар үөрүйэхтэр. Төрөөбүт тыл оскуолаҕа оҕону сайыннарар үөрэх тутаах салааларыттан биирдэстэрэ. Онон үөрэнээччи саха тылын үөрэтэр кэмиэгэр үөрэнэргэ төрүт буолар өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор: тэҥнээһин, ырытыы, холбооһун, түмүктээһин, ханыылатан сааһылааһын, майгыннатыы, сааһылаан ситимнээһин. Итини итэҕэтэр, ылыннарар курдук санаатын сааһылаан этэр үөрүйэҕэ сайдар. Бэйэни салайынар-дьаьанар сатабыл Тиэкискэ аахпыт, истибит, көрбүт чахчытыгар тус санаатын сатаан этэр. Монолог (сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун) уонна диалог (кэпсэтии сиэрэ, ыйыталаһыы, көҕүлээһин, санаа атастаһыыта уо.д.а)араас көрүҥүн сатаан туттар. Үөрэх хаамыытыгар, күннээҕи олоххо тылын-өһүн хонтуруолланар, сыыһатын-халтытын булан көннөрүнэр. |
11 кылаас | Ылбыт билиитигэр, тылын баайыгар тирэҕирэн саныыр санаатын холкутук тиэрдэр ,санарар санатын кэтээн көрөн сөптөөх түмүк оҥостор | Бодоруһар үөрүйэх Кэпсэтэр киһитин убаастыыр, сэҥээрэр, санаатын болҕойон истэр, ылынар. Ханнык баҕарар эйгэҕэ кэпсэтэригэр дьон болҕомтотун тардар, сэргэхситэр, сонурҕатар, көҕүлүүр сатабылы табан туһанар. Кэпсэтэр кэмҥэ бэйэ көрбүтүн, истибитин, аахпытын сиһилии сэһэргиир. Билэр-көрөр сатабыл Сыалы-соругу ситиһэр ньымаларын уонна усулуобуйаларын төһө сөпкө талбытын сыаналыыр. Үлэ хаамыытын хайдах салайан иһэрин кэтээн көрөр. Үлэ түмүгүн дьон интэриэһин, болҕомтотун тардар курдук сахалыы кэпсиир. Бэлиэни-символы сатаан туһанар үөрүйэхтэр. Дорҕоон, тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис анал бэлиэлэрин сатаан туһанар. Анал бэлиэлэриэнэн тыл, этии, тиэкис моделын оҥорор, сатаан этиини толкуйдуур. Таблицанан, схеманан, диаграмманан көрдөрүллүбүт лингвистическай билиини өйдүүр уонна кэпсиир. Бэйэни салайынар-дьаьанар сатабыл Дьон санарар санатын ис хоһоонунан, истилиистикэлии уратытынан тэҥнии тутан быһаарыы. Үөрэх хаамыытыгар туох сыал-сорук турарын сатаан быһаарар, үлэни бэрээдэгинэн аттарар, түмүгүн сатаан сыаналыыр, ону тылынан уонна суругунан сөпкө тириэрдэр. |
Тустаах үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүгэ:
Үөрэнээччи билиитэ | Үөрэнээччи үөрэнэр кыахтаныа | |
6 кылаас | Үөрэнээччи тус санаатын кэпсиир үөрүйэ5э,дьо5ура лаппа эбиллиэхтээх. Тылынан да , суругунан да үлэлэргэ кэпсээнин ис хоьоонунан сөптөөх тыллары булан туттуохтаах. Лексика5а үөрэнээччи омонимнары тыл элбэх суолталаныытыттан араарыахтаах, синонимнар, антонимнар суолталарарынан сыьыаннарын таба өйдүүр,сөптөөх холобурдары өйүттэн булар буолуохтаах.Тыл элбэх суолталаныытын өйдөөн,тылдьыттары туһанан, элбэх суолталаах тыллар суолталарын араартаан кэпсиир үөрүйэхтэниэхтээх. Синтаксиска үөрэнээччи этии чилиэннэрин уонна этии тииптэрин өйдөөн быьаарар, 4-5 тыллаах этиилэри таба онорор, сурук бэлиэлэрин сүнньүнэн таба туттар эбэтэр элбэх да тыллаах этиилэри сатаан туттар. Фонетика5а аьа5ас уонна бутэй дор5ооннор сүрүн бөлөхтөрүн, дьүөрэлэһиилэрин сокуоннарын өйдүөхтээх эбэтэр ол бөлөхтөр састааптарын толору билиэхтээх. Таба суруйууга саха төрүт тылларын суруйуу судургу тубэлтэлэригэр уонна киирии да5ааьыннары суруйууга сүнньүнэн үөрүйэхтэниэхтээх, оттон киирии аат тыллар падежтарын формаларын орфографическай тылдьытынан сирдэтэн таба суруйары сатыахтаах. | төрөөбүт тыл элбэх омук алтыһан бииргэ олорор кэмигэр икки эбэтэр хас да тылланыы усулуобуйатыгар хас биирдии киһиттэн харыстабыллаах сыһыаны эрэйэрин өйдүүр. Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныр, тух түмүккэ кэлиэхтээҕин билэр. Тугу билэрин-билбэтин, тугу ситэри үөрэтиэхтээҕин арааран өйдүүр. Сылга бииртэн итэҕэһэ суох төрөөбүт тылга аналлаах бырайыактарга кыттан үлэлиир. ,,Тылы сэрэйэр,, дьоҕуру сайыннарыы. Бэйэтин сааһыгар сөп түбэһэр тиэкискэ үөрэппит матырыйаалын сүнньүнэн тыл литературнай нуормата саҥарар эбэтэр суруйар киһи тылыгар төһө сөпкө эбэтэр сыыһа туттулларын тута ,,сэрэйэн,, билэр, итэҕэһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр, бэйэтин тылыгар-өһүгэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуһарга дьулуһар. Тылы сайыннарар баҕаны үөскэтии. Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар |
8 кылаас | Саха тылын литературнай нуорматын (орфоэпическэй, лексическэй, грамматическай) тутуһар.Дорҕоону,буукубаны, тыл сүһүөҕүн, саҥа чааһын, этии чилиэнин, этиини ырытар, быһаарар, наардыыр. Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылаларын тутуһар. Тиэкис өйдөбүлүн, бэлиэтин билэр (тиэмэтэ, сүрүн санаата, аата, эпиграф, тутула, этиилэрин ситимэ). Саныыр санаатын сааһылаан, дьоҥҥо өйдөнүмтүөтүк, тиийимтиэтик этэр, тиэкис тутулун тутуһан суруйары сатыыр. Тиэкис тииптэрин сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун диэн араарар. Монолог (сэһэргиир, ойуулуур, тойоннуур) уонна диалог (кэпсэтии, санаа үллэстии, ыйыталаһыы о.д.а.) арааһын сатаан туһанар. Бэйэ санаатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиһин ис хоһоонун, тылын-өһүн сыаналанар, алҕастарын булар, чочуйар, тупсарар. | туох сыаллаах-соруктаах саҥарарын-суруйарын чуолкай өйөөн, дьон өйүгэр-санаатыгар тиийимтиэтик санаатын сааһылаан, араас тииптээх туттулук (функциональнай) истииллээх тиэкистэри холкутук толкуйдуур Тиэкис сүрүн санаатыгар олоҕуран, тиэкиһи таба ааттыыр, наадалаах түгэҥҥэ табыгастаах эпиграф талар (ох тыл, өс хоһооно, цитата)Тиэкис тиибиттэн көрөн (сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун), тиэкис тутулун тутуһар (киириитэ, сүрүн чааһа, түмүгэ), былаанын оҥорор (кылгас, тэнийбит), микротемаларга бытарытар Араас истиилгэ тыл туттуллар уратытын, дэгэтин учуоттаан, сахалыы тутуллаах этиилэри (логичность речи), ойуулуур-дьүһүннүүр ньымалары, тыл баайын (богатство речи), үөрэх, наука тиэрминнэрин, дьыала-куолу тылын-өһүн сөпкө туттар (уместность речи). Саҥарар үөрүйэх. Төрөөбүт тылын дорҕооннорун чуолкайдык, ордук чуолаан сахалыы ураты дорҕооннору сөпкө, литературнай нуорманы тутуһан саҥарар. Саҥарарыгар сахалыы интонацияны тутуһар. Тыл этэригэр, ааҕарыгар тиэкис интонациятын, туонун сүрүн санааҕа сөп түбэһиннэрэн таба тайанар. Түгэниттэн көрөн, саҥарыы тэтимин сөпкө талар. |
11 кылаас | Сахалыы үөрэх-наука литературатыттан (тылдьыттартан, ыйынньыктартан, энциклопедиялартан, араас кинигэттэн) туһааннаах информацияны, билиини дөбөҥнүк булар, бэлиэтэнэр, түмэр, ситимниир араас ньыманы баһылаабыт. Сахалыы тахсар оҕоҕо-ыччакка аналлаах республика, улуус, оскуола хаһыаттарын-сурунаалларын («Кэскил», «Чуораанчык», «Чолбон», «Илин», «Илгэ», «Байанай», «Далбар Хотун», «Саха сирэ», «Эдэр саас», «Кыым» о.д.а.) тиһигин быспакка ааҕар, радионан, телевизорынан сахалыы биэриилэри сэргээн истэр-көрөр, үөрэнэр, чинчийэр, айар үлэтигэр көдьүүстээхтик туһанар. Интернет нөҥүө сахалыы ыытыллар араас тэрээһиҥҥэ төрөөбүт тыл литературнай нуорматын тутуһан, көхтөөхтүк кыттар Сахалыы үөрэҕи сайыннарар Интернет-сайтартан туһалаах, наадалаах информацияны булан, сөпкө наардаан туһанар. Чинчийэр үлэлэрин компьютерга сахалыы шрибинэн бэйэтэ тэтимнээхтик бэчээттиир. Төрөөбүт тылын үөрэтэригэр иҥэриммит билиитин атын предметтэргэ үөрэнэригэр сатаан туһанар. | Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэҕирэн, сахалыы толкуйдаан, өй үлэтин араас дьайыыларын кэбэҕэстик толорор: тэҥнээһин (сравнение), ырытыы (анализ), холбооһун (синтез), түмүктээһин (обобщение), ханыылатан сааһылааһын (классификация), майгыннатыы (аналогия), сааһылаан ситимнээһин (систематизация) о.д.а. Араас тойоннуур ньыманы (индукция, дедукция) табыгастаахтык туһанан дьону итэҕэтэр, ылыннарар курдук санаатын сааһылаан этэр Дорҕоон (буукуба), тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис анал бэлиэлэрин сатаан туһанар. Анал бэлиэлэринэн тыл, этии, тиэкис моделын оҥорор. Бэриллибит моделга тирэҕирэн, тылы, этиини толкуйдуур, тиэкиһи айар. Этиини, тиэкиһи көннөрөргө анал корректорскай бэлиэлэри сатаан туһанар. Лингвистическэй билиини араас таблица, схема, модель, диаграмма көмөтүнэн көрдөрөр. Таблицанан, схеманан, моделынан, диаграмманан көрдөрүллүбүт лингвистическэй билиини өйдүүр уонна кэпсиир |
II Түһүмэх
Үөрэх биридимиэтин сүрүн ис хоһооно
Орто сүһүɵх оскуолаҕа саха тылын үɵрэтии ис хоһооно үɵрэх хаамыытыгар сатабылы-үɵрүйэҕи олохсутууга (метапредмет) уонна бары биридимиэккэ туох сыал-сорук турарыгар тирэҕирэр. Маныаха бодоруһууга, тыл үɵрэҕэр (лингвистика) уонна ытык ɵйдɵбүллэргэ (культуроведческая компетенция) кэмпитиэнсийэлээх сыһыан сайдыахтаах.
Бодоруһуу кэмпитиэнсийэтигэр тылынан уонна суругунан кэпсэтии култуурата, оҕо сааһыгар дьүɵрэлээн күннээҕи олоҕор араас эйгэҕэ тылы таба туттуу үɵрүйэҕэ киирэр. Оҕо туох соруктаах бодоруһара, кэпсэтии кэмигэр үɵскээбит быһыыны-майгыны сɵпкɵ сыаналыыра, кэпсэтэр киһитин тылын-ɵһүн ɵйдүүрэ, онуоха сɵптɵɵх сыһыаны булан кэпсэтэрэ кɵстүɵхтээх.
Тыл уонна тыл үɵрэҕин кэмпитиэнсийэтигэр үɵрэнээччи тыл үɵрэҕин туһунан билиитэ, тыл хайдах сайдарын, туттулларын ɵйдɵɵн кɵрүүтэ; сүрүн литэрэтиирэлии нуорманы тутуһуута; тыл баайын хаҥатыыта; араас тылдьыты сатаан туһаныыта киирэр.
Ытык ɵйдɵбүл (культуроведческая) кэмпитиэнсийэтигэр тɵрɵɵбүт тыл тɵрүт култуураны кɵрдɵрүү биир кɵрүҥэ буолара, тыл норуот устуоруйатын кытта ыкса сибээһэ; саха тылын дьикти уратыта; тыл суолтатын тɵрүт култуураҕа даҕатан быһаарыы киирэр.
Бырагыраамаҕа үɵрэнээччи тугу билиэхтээҕэ эрэ буолбакка, тугу сатыахтааҕа-оҥоруохтааҕа (коммуникативно-деятельностный подход) ыйыллар. Тиэмэ аайы анал бэлиэ баар. I – тыл үɵрэҕиттэн туох үɵрэтиллэрэ, ɵйдɵбүлэ. II – үɵрэнээччи үлэтин сүрүн кɵрүҥнэрэ, тугу сатыахтааҕа-оҥоруохтааҕа. III – ситимнээх саҥа.
Саха тылын үɵрэтиигэ үɵрэнээччи тугу сатыахтааҕар-оҥоруохтааҕар (коммуникативно-деятельностный подход) ордук болҕойуу, үɵрэх сатабылларын иҥэрэр (метапредметные результаты) хайысханы тутуһуу, тылы-ɵһү күннээҕи олоххо дьүɵрэлээн туттуу тылы таба туттарга (функциональная грамотность) сүҥкэн суолталаах.
Саҥаны-иҥэни толору баһылааһын бэлиэтэ: бодоруһууга үɵрэх дэгиттэр дьайыылара (саҥарар саҥа араас кɵрүҥүн сатаан туттуу, табаарыстарын, аҕа саастаах дьону кытта бодоруһуу; тылынан уонна суругунан саҥаны сɵпкɵ ɵйдɵɵһүн; саныыр санааны сааһылаан кэпсээһин; тылга-ɵскɵ сɵптɵɵх нуорманы, сиэри тутуһуу); билэр-кɵрɵр сатабыл (сүрүнү булуу, холобурдааһын, ситимнээх толкуй, дакаастааһын, араас источниктан наадалаах матырыйаалы булуу, наардааһын); тэринэр-дьаһанар сатабыл (сыалы-соругу сɵпкɵ туруоруу, сатаан былаанныыра; сатаан хонтуруолланара, кɵннɵрүнэрэ).
Үɵрэнээччи саҥаны-иҥэни толору баһылааһына, саҥарар саҥатын тупсарыыта саха тылын тутулун уонна араас түгэҥэ хайдах туттулларын билиигэ тирэҕирэр. Үɵрэх хаамыытыгар оҕо тылы ырытыы үɵрүйэҕэр эрэ буолбакка, тыл култууратыгар үɵрэниэхтээх. Ааҕыы араас кɵрүҥүн сатыахтаах, тиэкиһи литэрэтиирэлии нуорманы уонна тыл-ɵс сиэрин тутуһан сатаан сыымайдыахтаах, кɵннɵрүɵхтээх. Онон саха тылын сүрүн оскуолаҕа үɵрэтии үɵрэнээччи уопсай култууратын таһыма үрдүүрүгэр олук ууруохтаах. Итиниэхэ тирэҕирэн толору орто оскуола үрдүкү кылааһыгар, орто анал үɵрэх кыһатыгар, о.д.а. үɵрэххэ салгыы үɵрэниэн сɵп.
Тɵрɵɵбүт тылы орто сүһүɵх оскуолаҕа үɵрэтии ис хоһоонун сүрүн хайысхалара:
- бодоруһуу култуурата;
- тыл үɵрэҕин тутаах салааларын туһунан уопсай ɵйдɵбүл: саҥа дорҕооно, лиэксикэ, морполуогуйа, сиинтэксис;
- сурук култуурата: таба суруйуу уонна сурук бэлиэтэ;
- ситимнээх саҥаны сайыннарыы (тиэкис туһунан сүрүн ɵйдɵбүл).
Үөрэх дэгиттэр дьайыыларын былааннааһын:
6 кылаас | ||||||
№ п/п | Түһүмэхтэр | Хас чаас үөрэтиллэрэ | Хонтуруолунай үлэ ахсаана | Үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрэ | ||
Тустаах үөрэх биридимиэтин иҥэрии түмүгэ | Үөрэх сатабылларын иҥэрии түмүгэ | Ытык өйдөбүллэри иҥэрии түмүгэ | ||||
1 | V кылааска үөрэппити хатылааһын | 15 | Уһун аһаҕас, хоһуласпыт б/д санатыһыы, дьуптуону, тылы таба суруйуу быраабылаларын хатылааһын. Тылы састаабынан ырытыы, тыл олоҕун сыһыарыытын булуу.Тиэкис судургу уустук былаанын оноруу | тылын сайыннарарыгар туох-ханнык түмүккэ кэлиэхтээҕин быһа холо билэр Бэйэни хонтуруолланы | тылын сайыннарарыгар туох-ханнык түмүккэ кэлиэхтээҕин быһа холо билэр Бэйэни хонтуруолланы | |
2 | Тыл баайа лиэксикэ. Тыл култуурата | 20 | Нууччаттан киирии тыллары булуу, ырытыы. Сомоҕо домох, синиэньимнии тыл суолталарын өйдөөһүн. Лиэксикэҕэ сыһыаннаах анал эрчиллиилэри оҥоруу | Бииргэ үлэлиири былаанныыр Бииргэ тапсан үлэлиир Санаатын сааһылаан саҥарар уонна суруйар | Тылы санарарыгар тыл суолтатын, баайын туһанар. Тугу туохха аналлаах санарарын өйдүүр. | |
3 | Аат тыл-сана чааьа | 28 | Аат тыл морполуогуйалыы бэлиэтин оҥорор, аа тыл суолтатын, сыһыарыыларын, үөскүүр ньымаларын билии.Састаабынан ырытыы. Ахсаанын сөпкө туттуу.Ситимнээх санатын сайыннарыы | Кэпсэтэр киһитин убаастыыр, сэҥээрэр, санаатын болҕойон истэр, ылынар. Ханнык баҕарар эйгэҕэ кэпсэтэригэр дьон болҕомтотун тардар | Бэйэтин тус санаатын сатаан этинэр, аат тыл санарыыга сыһыарыыларын сөпкө туттарга дьулуһар. | |
4 | Да5ааһын аат | 13 | Тиэкистэн даҕааһын ааты булуу, арааын быһаарыы. Суолтатынан холобурдуур, этиигэ ханнык чилиэн буолбутун быһаарыы.Синоним даг.ааттан табыгастааҕын булан туттар. | Бэйэ саҥатын өрүү кэтэнэр, көрүнэр;алҕаһа суох саҥарарга, санаатын ыпсаран, хомоҕойдук этэргэ кыһаллар; бэйэ тылыгар-өһүгэр тыл литературнай нуорматын уонна истиил ирдэбилин тутуһар | Төрөөбүт тыл чөл туруктаах буоларыгар тус бэйэ оруолун өйдөөһүн | |
5 | Ахсаан аат, солбуйар аат | 27 | Тиэкистэн ахсаан, солбуйар ааты булуу, арааын быһаарыы. Суолтатынан холобурдуур, этиигэ ханнык чилиэн буолбутун быһаарыы. Сылы- күнү бэлиэтиир уонна бытархай ахсаан ааты сатаан ааҕар.Быраабыланы тутуһан таба суруйар. | сэргэхситэр, сонурҕатар, көҕүлүүр сатабылы табан туһанар Бэлиэни-символы туһанан үөрэнэр үөрүйэх (знаково-символические УД) Дорҕоон (буукуба), тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис анал бэлиэлэрин сатаан туһанар | Мин – сахабын Төрөөбүт тылым – саха тыла Төрөөбүт тылым (саха тыла государственнай тыл буола) сайдарыгар мин тус кылааппын киллэриэхтээхпин диэн өйдүүр. | |
8 кылаас | ||||||
№ п/п | Түһүмэхтэр | Хас чаас үөрэтиллэрэ | Хонтуруолунай үлэ ахсаана | Үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрэ | ||
Тустаах үөрэх биридимиэтин иҥэрии түмүгэ | Үөрэх сатабылларын иҥэрии түмүгэ | Ытык өйдөбүллэри иҥэрии түмүгэ | ||||
1 | Төрөөбүт тыл-омук сайдар төрүтэ | 3 | 1 | Фонетика уонна графика быраабылатын хатылааһын. Сахалыы төрүт дорҕоону сөпкө санарыы суолтатын өйдүүр. Анал тылдьыттарынан туһанар. Судургу этиигэ сурук бэлиэтин быһаарар. | Дьон өйдөспөт, тыл тылга киирсибэт буолар төрүөттэрин сөптөөхтүк сыаналыыр, сатаан ырытар, өйдөһүү суолун дөбөҥнүк тобулар | Төрөөбүт тыл – иитиллэр, үөрэнэр, сайдар тыл диэн өйдөбүлү инэринэр. |
2 | 5-7 кылааска үөрэппити хатылааһын | 4 | 1 | Сыстыы, тардыы, сөпсөһүү ,салайыы ситимнэрин билии, быһаарыы.Судургу этииттэн холбуу этиини араарыы.Анал эрчиллиилэри толоруу | төрөөбүт тылын барҕа баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга дьулуһар | Төрөөбүт тыл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ Төрөөбүт тыл омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр. |
3 | Тыл ситимэ. | 5 | - | ТХХЭ ураты бэлиэтин, этиигэ туттууларын ырытыы. Холобурдуур. Айымньыттан булар. Этии частарын быһаарар.Сурук бэлиэтин быһаарар. | Түмүгү сылыктааһын: тылын сайыннарарыгар туох-ханнык түмүккэ кэлиэхтээҕин быһа холоон билэр. Бэйэни хонтуруолланыыбэйэ саҥатын өрүү кэтэнэр, көрүнэр; | Төрөөбүт тыл омук культуратын, сиэрин-майгытын иҥэринэргэ көмөлөһөрүн өйдөөһүн |
4 | Этии. Этии тиибэ. | 6 | 2 | Б ХЭ арааһын билии, этии чилиэнинэн ырытыы.Этии чаастарын састаабынан ырытыы. | Алҕаһы көннөрүү (коррекция): «тылы сэрэйэр» дьоҕура (языковое чутье, чувство языка) сайдыбыт; | Төрөөбүт тыл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ Төрөөбүт тыл омугу сомоҕолуур тыл Төрөөбүт тыл – иитиллэр, үөрэнэр, сайдар тыл лиэн өйдүүр. |
5 | Этии чилиэнэ. | 12 | 2 | Суолтатынан көрөн БХЭ биэс бөлөҕүнэн араарар. Араастарыгар анал табылыыссаны көрөн олорон холобурдуур. | Саастыылаахтарын, улахан дьону кытта айымньылаах алтыһыы туругар кэбэҕэстик киирэр, биир сыаллаах-соруктаах дьонун кытта таһаарыылаахтык, көдьүүстээхтик үлэлиир үөрүйэхтээх | Төрөөбүт тыл омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр Тылы таб а суруйарга, санарарга дьулуһар. |
6 | Этиигэ тыл бэрээдэгэ | 6 | 1 | Этиирэгэ тыл бэрээдэгин сааьылааьын, этии тутулун үөрэтии | Түмүгү сылыктааһын: тылын сайыннарарыгар туох-ханнык түмүккэ кэлиэхтээҕин быһа холоон билэр. Бэйэни хонтуруолланыыбэйэ саҥатын өрүү кэтэнэр, көрүнэр; | Төрөөбүт тыл омук культуратын, сиэрин-майгытын иҥэринэргэ көмөлөһөрүн өйдөөһүн |
7 | Араарыллыбыт ойоҕос чилиэн | 4 | 1 | Араарыллыбыт ойогос чилиэн арааһын быьаарыы, этиигэ туттуллута | ||
8 | Этии биир уустаах чилиэнэ | 8 | 1 | Этии биир уустаах чилиэнин суругун быраабылатын хатылааьын | Алҕаһы көннөрүү (коррекция): «тылы сэрэйэр» дьоҕура (языковое чутье, чувство языка) сайдыбыт; | Төрөөбүт тыл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ Төрөөбүт тыл омугу сомоҕолуур тыл Төрөөбүт тыл – иитиллэр, үөрэнэр, сайдар тыл лиэн өйдүүр. |
9 | Кыбытык кэрчиктэр | 6 | 1 | Кыбытык кэрчиктэр этиигэ туттуллуута, кыбытык араастара | ||
10 | Толору уонна толорута суох этии. Биир састааптаах этии | 4 | 1 | Толору, толорута суох этиилэр туттуллууларын үөрэтии | ||
11 | Туора киһи саҥата | 9 | 2 | Туора киһи санатын быраабылатын хатылааьан | ||
III түһүмэх. Сыллааҕы тиэмэнэн былааннааһын
6 кылаас
№ | Уруок тиэмэтэ | Чааһа | Уруок көрүҥэ | Күнэ-дьыла | |||||||||||||||||||
Былаан | Туолла | ||||||||||||||||||||||
1 | 1 Түһүмэх. Киирии тема (2 чаас) | ||||||||||||||||||||||
1.2 | Киирии тема. Төрөөбүт төрүт тылым. | 2 | 04/09 05/09 | ||||||||||||||||||||
2 Түһүмэх.V кылааска үөрэппити хатылааһын ( 13 чаас) | |||||||||||||||||||||||
2.1 | Дорҕоон үөрэҕэ, тыл олоҕо, сыһыарыыта. | 2 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 0709 10/09 | |||||||||||||||||||
2.2 | Киирии хонтуруолунай диктант «Хотой оҕото». | 2 | Билиини тургутар уруок | 11/09 12/09 | |||||||||||||||||||
2.3 | Ситимнээх саҥа. Тиэкис тиэмэтэ, ис хоһооно. | 1 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 14/09 | |||||||||||||||||||
2.4 | Тыл баайа (Лиэксикэ). Синиэньими тиэкискэ туттуу. | 2 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 19/09 18/09 | |||||||||||||||||||
2.5 | Ситимнээх сана. Тиэкис судургу былаана. | 1 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 19/09 | |||||||||||||||||||
2.6 | Сиинтэксис.Этии чилиэннэрэ.Сирэй сана. Ырытыы көрүҥнэрэ. Тыл састааба уонна таба суруйуу. | 2 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 21/09 25/09 | |||||||||||||||||||
2.7 | Аахпыттан таба суруйууга үөрэтии. Аахпыттан суруйуу толору суруйуу Мохсоҕол. | 2 | Билиини тургутар уруок | 26/09 28/09 | |||||||||||||||||||
2.8 | Ситимнээх сана.Тиэкис уустук былаана | 1 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 02/10 | |||||||||||||||||||
3 Түһүмэх. Тыл баайа лиэксикэ. Тыл култуурата ( 20 чаас). | |||||||||||||||||||||||
3.1 | Тыл сүрүн баайа.Түөлбэ тыл. Идэ тыл | 3 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 03/10 05/10 09/10 | |||||||||||||||||||
3.2 | Чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ.Тыл баайа-лиэксикэ | 2 | Билиини тургутар уруок | 24.10 26.10 | |||||||||||||||||||
3.3 | Ситимнээх сана. Сэһэргээһин. | 2 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 10/10 12/10 | |||||||||||||||||||
3.4 | Киирии эргэрбит уонна сана тыллар | 2 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 16.10 17.10 | |||||||||||||||||||
3.5 | Хонтуруолунай дьыктаан Мин дэриэбинэм | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 13.11 | |||||||||||||||||||
3.6 | Иһитиннэрии, биллэрии | 3 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 19.10 23.10 | |||||||||||||||||||
3.7 | Сомоҕо домох | 2 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 06.11 07.11. 09.11 | |||||||||||||||||||
3.8 | Ыстатыйа | 3 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 14.11 16.11 20.11 | |||||||||||||||||||
3.9 | Хатылааһын. Түһүмэҕи түмүктүүр хон.үлэ | 2 | Билиини тургутар уруок | 21.11 23.11 | |||||||||||||||||||
4 Түһүмэх. Морполуогуйа .Таба суруйуу. Тыл култуурата. 63 чаас. Аат тыл-28 чаас | |||||||||||||||||||||||
4.1 | Аат тыл суолтата. Уо Уопсай уонна анал ааттар Аат тыл морполуогуйалыы бэлиэтэ | 3 | Билиини тургутар уруок | 27.11 28.11 30.11 | |||||||||||||||||||
4.2 | Ситимнээх сана.ойуулааьын.Айыл5аны ойуулааьын | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 04.12 | |||||||||||||||||||
4.3 | Аат тыл үөскүүр ньымата. Паараласпыт аат тыллар | 3 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 05.12 07.12 11.12 | |||||||||||||||||||
4.4 | Аат тыл суолтатыгар атын тылы туттуу | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 12.12 14.12 | |||||||||||||||||||
4.5 | Дьыктаан. Саха ыта. | 2 | Билиини турутар,хонтур.уруок | 18.12 19.12 | |||||||||||||||||||
4.7 | Аат тыл ахсаана. Аат тыл ахсаанын сөпкө туттуу | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 21.12 25.12 | |||||||||||||||||||
Чиэппэрдээ5и хонт.үлэ.Тыл култуурата | 2 | Билиини турутар,хонтур.уруок | 26/12 28/12 | ||||||||||||||||||||
4.8 | Ситимнээх сана. Хамсыыр-харамайы ойуулааьын | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 09.01 | |||||||||||||||||||
4.9 | Аат тыл түһүгэ | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 11.01 15.01 | |||||||||||||||||||
5.0 | Ситимнээх сана, дьиэни-уоту ойуулааьын. | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 16.01 | |||||||||||||||||||
5.1 | Аат тылы хатылыыр хонтур.үлэ | 2 | Билиини турутар,хонтур.уруок | 18.01 22.01 | |||||||||||||||||||
5.2 | Тардыылаах аат тыл. Уустук тардыы ситимин сатаан үөскэтии | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 23.01 25.01 | |||||||||||||||||||
5.3 | Ситимнээх сана. Дьиэни-уоту ойуулуурга холонуу | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 29.01 | |||||||||||||||||||
5.4 | -ааһын, ааччы, ыы,-чаан сыһыарыылаах аат тыллар | 1 | Научнай чинчийэр үлэ түмүмгүн уруога | 30.01 | |||||||||||||||||||
5.5 | Аат тылы таба суруйуу | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 01.02 | |||||||||||||||||||
5.6 | Хатылааьын. Хонт улэ. Аат тылы саца чааьынан ырытыы | 2 | Билиини турутар,хонтур.уруок | 05.02 | |||||||||||||||||||
5 Түһүмэх. Да5ааһын аат (13 чаас) | |||||||||||||||||||||||
5 | Да5ааһын аат – саца чааьа. Да5ааьын аат арааьа | 3 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 06/02 08/02 12/02 | |||||||||||||||||||
5.1 | Ситимнээх сана тойоннооһун | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 13/02 15/02 | |||||||||||||||||||
5.2 | Да5ааһынаатүөскүүрньымата Да5ааьынааткууьурдэрформалара. Этиигэ оруола, ааттыйбыт да5ааьын. Ураты халыыптара | 3 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 19/02 20/02 22/02 | |||||||||||||||||||
5.3 | Ситимнээх сана.Тиэсис, дакаастабыл ,түмүк | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 26/02 | |||||||||||||||||||
5.4 | Да5ааһын ааты саңарар саңа5а туттуу Да5ааһын ааты таба суруйуу | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 27/02 29/02 | |||||||||||||||||||
5.6 | Хонт.үлэ Да5ааьын ааты саца чааьынан ырытыы | 2 | Билиини тург уруок | 04/03 05/03 | |||||||||||||||||||
6 Түһүмэх. Ахсаан аат (27 чаас) | |||||||||||||||||||||||
6.1 | Ахсаан аат саңа чааһа, суолтата. Ахсаан аат арааьа | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 07/03 11/03 | |||||||||||||||||||
6.2 | Аахпыттан суруйуу Үрүмэччилэр | 1 | Билиини тург уруок | 12/03 | |||||||||||||||||||
6.3 | Ахсаан ааты таба суруйуу уонна сөпкө туттуу | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 14/03 18/03 | |||||||||||||||||||
6.4 | Ситимнээх сана. Тиэксикэ былаан арааьа | 1 | Билиини тург уруок | 04.04 | |||||||||||||||||||
6.5 | Ахсаан ааты саҥа чааһынан ырытыы | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 08.04 09.04 | |||||||||||||||||||
6.6 | Чиэпп. хонт.үлэ. Тылы таба суруйуу | 2 | Билиини тург уруок | 19.03 21.03 | |||||||||||||||||||
6.7 | Солбуйар аат – саца чааьа Солбуйар аат араастара | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 11.04 15.04 | |||||||||||||||||||
6.8 | Солбуйар ааты саңарар саңа5а туттуу | 3 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 16.04 18.04 22.04 | |||||||||||||||||||
6.9 | Ситимнээх сана. Араас тииптээх тиэкиьи оноруу | 3 | Билиини тург уруок | 23.04 25.04 29.04 | |||||||||||||||||||
7.0 | Хатылааһын. Солбуйар ааты саца чааьынан ырытыы | 2 | Хатылааьын уруок | 02.05 06.05 | |||||||||||||||||||
7.1 | Түһүмэҕи түмүктүүр хонт.үлэ. Ахсаан аат | 2 | Билиини тург уруок | 07.05 09.05 | |||||||||||||||||||
7.2 | Сыллаа5ы тиэмэлэри хатылааһын, | 3 | Билиини тург уруок | 13.05 14.05 16.05 | |||||||||||||||||||
7.3 | Сыллааҕы хонт.улэ хонт үлэ. Тыл баайа-лиэксикэ | 2 | Сыллаа5ы хонт.үлэ | 20.05 21.05 | |||||||||||||||||||
№ | Уруок тиэмэтэ 8 кылаас | Чааһа | Уруок көрүҥэ | Күнэ-дьыла | |||||||||
Былаан | Туолла | ||||||||||||
1 | Төрөөбүт тыл-омук сайдар төрүтэ (3 чаас) | ||||||||||||
1.2 | Саха тылын устуоруйата.Саха тылын үөрэтэр наука салаалара. | 1 | 03/09 | ||||||||||
Саха тылын биллиилээх чинчиһиттэрэ.Истилиистикэ. Cитимнээх сана.Тиэкис сиинтэксиһэ | 1 | 05/09 | |||||||||||
Киирии хонтуруолунай дьыктаан.Байҕал иһитэ. | 1 | 12/09 | |||||||||||
5-7 кылааска үөрэппити хатылааһын ( 4 чаас) | |||||||||||||
2.1 | Тыл баайа.Сана дор5ооно уонна кыраапыка | 1 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 16/09 | |||||||||
2.2 | Сиинтэксис уонна сурук бэлиэтэ.Сана чаастара | 1 | Билиини тургутар уруок | 19/09 | |||||||||
2.3 | үөрэппити хатылыыр хонтуруолунай үлэ. Сана дорҕооно | 1 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 23/09 | |||||||||
2.4 | Cитимнээх сана.Тиэкис истиилэ | 1 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 26/09 | |||||||||
Тыл ситимэ. (5 чаас) | |||||||||||||
3/1 | Тыл ситимин арааьа, өйдөбүлэ | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 30/09 | |||||||||
3.2 | Састаабынан, суолтатынан арааьа | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 7/10 | |||||||||
3.3 | Баьылыыр холбуур ситим арааьа | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 10/10 | |||||||||
3/4 | Тэннэ холбуур ситим арааьа | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 14/10 | |||||||||
3.5 | Ситимнээх сана.Ситимнээх сана өйдөбүлэ | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 17/10 | |||||||||
Этии. Этии тиибэ. ( 6 чаас). | |||||||||||||
4.1 | Этии өйдөбүлэ, тиибин арааһа, сурук бэлиэтэ | 2 | Билиини тургутар уруок | 21.10 24.10 | |||||||||
Чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ Тыл ситимин арааьа | 1 | 28/10 | |||||||||||
4.2 | Риторическай ыйытыы. Сахалыы этиигэ ыйытар тыл арааһа. | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 11.11 | |||||||||
4.3 | Ситимнээх сана. Кэпсэтии истиилин уратыта.Сахалыы кэпсэти сиэрэ. | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 14.11 | |||||||||
4.4 | Аахпыттан суруйуу. Биир ар5ахха | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 18.11 | |||||||||
Этии чилиэнэ. (12 чаас) | |||||||||||||
5.1 | Этии чилиэнин өйдөбүлэ Тутаах уонна ойоҕос чилиэн | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 21.11 | |||||||||
5.2 | Туьааннаах кэпсиирэлээх этиигэ тириэ туруута | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 25.11 | |||||||||
5.3 | Этии ойо5ос чилиэнэ | 2 | Билиини турутар,хонтур.уруок | 28.11 2.12 | |||||||||
5.4 | Этии чилиэнин истилиистикэлии уратыта | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 5.12 9.12 | |||||||||
Түһүмэҕи хатылыыр уруок. Этии чилиэнэ | 1 | 12.12 | |||||||||||
4.5 | Уус-уран истиил. Уус-уран дэгэти биэрэр истиил ньымалара | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 16.12 19/12 | |||||||||
4/6 | Түһүмэҕи түмүктүүр чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ. Этии чилиэнин ырытыы | 2 | Билиини тург уруок | 22/12 26/12 | |||||||||
Этиигэ тыл бэрээдэгэ- (6 чаас) | |||||||||||||
5 | Сахалыы этиигэ тыл олохсуйбут бэрээдэгэ | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 13.01 16.01 | |||||||||
5.1 | Нуучча тылын сабыдыалынан этиигэ тыл бэрээдэгин кэһии | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 20.01 | |||||||||
5.2 | Ситимнээх сана.Этиигэ тыл бэрээдэгин истилиистикэлии уратыта | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 23.01 | |||||||||
5.3 | Тэнийбит ойоҕос чилиэн | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 27.01 | |||||||||
5.4 | Хонтуруолунай дьыктаан. Кыталыктар | 1 | Билиини тург уруок | 30.01 | |||||||||
Араарыллыбыт ойоҕос чилиэн (4 чаас) | |||||||||||||
6.1 | Араарыллыбыт ойоҕос чилиэн өйдөбүлэ. Даҕаамыр. | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 03/02 06/02 | |||||||||
6.2 | Ситимнээх саҥа.Уус-уран истиилин аахпыттан уонна өйтөн суруйуу | 1 | Билиини тург уруок | 10/02 | |||||||||
6.3 | Хонтуруолунай үлэ. Араарыллыбыт ойогос чилиэнэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 13/02 | |||||||||
Этии биир уустаах чилиэнэ (8 чаас) | |||||||||||||
7.1 | Этии биир уустаах чилиэнин өйдөбүлэ, санарар санаҕа суолтата | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 17/02 20/02 | |||||||||
7,2 | Ситимнэһэр ньымата.Сурук бэлиэтэ | 2 | Билиини тург уруок | 24/02 27/02 | |||||||||
7.3 | Ситимнээх саҥа Биир уустаах чилиэн истилиистикэлии уратыта | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 03/03 | |||||||||
7.4 | Биир уустаах чилиэни түмэр тыл. Түмэр тыл уратыта.Сурук бэлиэтэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 06/03 | |||||||||
7.5 | Ситимнээх сана. Пубулуустука истиилэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 10/03 | |||||||||
7.6 | Чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ. Этии биир уустаах чилиэнэ | 1 | Билиини тург уруок | 20/03 | |||||||||
Кыбытык кэрчиктэр (6 чаас) | |||||||||||||
8.1 | Кыбытык кэрчиктэр | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 13/03 | |||||||||
8.2 | Туһулуу, кыбытык тыл, кыбытык этии, арааһа | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 17/03 | |||||||||
8.3 | Кыбытык тыл, киллэһик этии өйдөбүлэ, сурук бэлиэтэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 31/03 | |||||||||
8.4 | Ситимнээх саҥа. Кыбытык тыл истиилистикэлии уратыта. | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 0304 | |||||||||
8.5 | Пубулусуустукалыы истиилин араас көрүҥэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 07/04 | |||||||||
8.6 | Хонтуруолунай үлэ Кыбытык кэрчиктэр | 1 | Билиини тург уруок | 10/04 | |||||||||
Толору уонна толорута суох этии. Биир састааптаах этии (4 чаас) | |||||||||||||
9.1 | Толору уонна толорута суох этии өйдөбүлэ, туттуллар эйгэтэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 14/04 | |||||||||
9.2 | Биир састааптаах этии өйдөбүлэ, арааһа | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 17/04 | |||||||||
9.3 | Ситимнээх саҥа.Этии арааһын истилиистикэлии уратыта | 1 | 21/04 | ||||||||||
9.4 | Хонтуруолунай аахпыттан суруйуу.Төрөөбүт тыл. | 1 | Билиини тург уруок | 24/04 | |||||||||
Туора киһи саҥата (9 чаас) | |||||||||||||
10.1 | Туора киһи саҥатын өйдөбүлэ, арааһа | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 28/04 5/05 | |||||||||
10.2 | Сирэй сана арааһа | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 8/05 | |||||||||
10.3 | Ситимнээх сана.Билим (наука)истиилин өйдөбүлэ бэлиэтэ туттуллар эйгэтэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 12/05 | |||||||||
10.4 | Сыллаа5ы тиэмэлэри хатылааһын, | 3 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок | 15/05 19/05 22/05 | |||||||||
10.5 | Сыллаагы хонт.улэ хонт. үлэ. Судургу этии | 2 | Билиини тург уруок | 26/05 29/05 | |||||||||
№ | Уруок тиэмэтэ | Чаас | Күнэ | Ытык өйдөбүллэр Кэпсэтэр, суруйар тиэмэлэр барыллара | Тиэмэ сүрүн ис хоһооно | Үөрэнээччи үлэтин сүрүн көрүҥнэрэ | Дьиэҕэ сорудах | ||||||
Барыл | Дьиҥ | ||||||||||||
I чиэппэр | |||||||||||||
1 | Тыл ситимэ | 2 | Киһи буолан аан дойдуну баһылыыр, аан дойдуну таптыыр үрдүк, дархан аналлааххын! Мин – сир-халлаан киҥкиниир киэҥ ньуурун кэрийэ кэлбит Күн уолабын, өй-санаа кытаанах тулуурун бэттибэт биир бэрдэ буолабын... | Тыл ситимин араастара | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр. Тыл ситимэ этии буолбатын өйдүүр. Араастарын быһаарар. Нуучча сабыдыалынан сахалыы ситим уларыйарын өйдүүр.Нуорманы тутуһар | 37-38§§ | |||||||
2 | Этии өйдөбүлэ | 2 | Этиини наардааһын | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр. Этии киһи өйүн-санаатын көстүүтэ буоларын, онон арааһа элбэҕин чиҥник өйдүүр. Судургу уонна холбуу диэҥҥэ наардыыр. | 39§ | ||||||||
3 | Судургу этии. Этии тииптэрэ | 2 | Саҥарыы сыалынан-соругунан көрөн этии тииптэрэ. Саҥарыы иэйии кырааскатынан көрөн этии тииптэрэ | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр. Этии туох суолталаах саҥарылларын өйдүүр,сатаан тутта үөрэнэр. Этии тииптэрин билбитигэр тирэҕирэн тылын култууратын сайыннарар.Нуучча тылын сабыдыалынан тыл-өс дэгэтэ сүтэрин өйдүүр. | 40-41§§ | ||||||||
4 | Этии тутулунан араастара | 2 | Икки састааптаах этии. Биир састааптаах этии. | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр. 1 састааптаах этии истилиистикэлии суолтатын өйдүүр, саҥатыгар сатаан туттар.2 састааптаах этиини 1 састааптаах оҥорор. Нуучча тылын сабыдыалынан этиигэ алҕас тахсарын көннөрөр, быһаарар. | 42§ | ||||||||
5 | Туһаан уонна кэпсиирэ икки ардыгар тириэ. | 2 | Туһаан, кэпсиирэ икки ардыгар тириэ турар түбэлтэлэрэ. Таба суруйуу | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр.Туһаан,кэпсиирэ ык кардыгар тириэ тоҕо турарын быһаарар, холобурдуур. Этиини тириэ турарын курдук уларытар. | 43§ | ||||||||
6 | Тэнийбит-тэнийбэтэх, толору-толорута суох этиилэр. | 2 | Судургу этиини ырытыы. | Этии төһөнөн тэнийэр да,ис хоһооно кэҥии рин, чуолкайданарын өйдүүр. Наһаа тэнийдэҕинэ,чопчута суох,кыайан өйдөммөт буолар диэн түмүк оҥостор.Тиэкиһи көннөрөр. | 44-45§§ | ||||||||
7 | Хатылааһын. Судургу этии. | 2 | Хатылааһын | Орто сүһүөххэ үөрэппиккэ тирэҕирэр. Судургу этиини сатаан ырытар, б.у.ч. арааран өйдүүр,сурук бэлиэтин таба туруорар. Б.у. ч. түмэр тылы чуолкайдык билэр. Б.у.ч. истилиистикэлии уратытын чиҥник өйдүүр. | Судургу этии | ||||||||
8 | Суругунан үлэ. Судургу этии | 2 | Чиҥэтии | ||||||||||
II чиэппэр | |||||||||||||
1 | Этии биир уус-таах чилиэннэрэ | 2 | Үрдүк дьолго ананан туох барыта сиргэ төрүүр. | Этии б.у.ч. сурук бэлиэтэ. Түмүктүүр тыл. | Б.у.ч. арааран өйдүүр,сурук бэлиэтин таба туруорар. Б.у. ч. түмэр тылы чуолкайдык билэр. Б.у.ч. истилиистикэлии уратытын чиҥник өйдүүр. | 46-47§§ | |||||||
2 | Араарыллар этии чилиэннэ-рэ. Араарыллы-быт сиһилии. | 2 | Киһи буолан аан дойдуну баһылыыр, аан дойдуну таптыыр үрдүк, дархан аналлааххын! Мин – сир-халлаан киҥкиниир киэҥ ньуурун кэрийэ кэлбит Күн уолабын, өй-санаа кытаанах тулуурун бэттибэт биир бэрдэ буолабын... | Араарыллыбыт сиһилиигэ сурук бэлиэтэ. | Орто сүһүөххэ үөрэппиккэ тирэҕирэр. Сиһилии араарыллыытыгар соппутуой, тириэ туруутун чопчу билэр, уус-уран айымньыттан холобурдуур. Тиэкискэ сатаан туттар. | 48§ | |||||||
3 | Даҕаамыр | 2 | Даҕаамыр араарыллыыта | Орто сүһүөххэ үөрэппиккэ тирэҕирэр. Нуучча ты-лын сабыдыалынан сыһыарыы эбиллиэ да суох ты-лыгар эбиллэрин өйдөөн көрөр, ол алҕаһы көннөрө үөрэнэр. Соппутуой, тириэ турарын чопчу билэр. | 49§ | ||||||||
4 | Чопчулуур чилиэннэр | 2 | Чопчулуур чилиэн анала, араарыллыыта | Орто сүһүөххэ үөрэппиккэ тирэҕирэр. Чопчулуур чилиэни уус-уран айымньыттан булан холобурдуур, соппутуойу таба туруорар. Тиэкис оҥороругар сатаан туттар. | 50§ | ||||||||
5 | Туһулуу | 2 | Туһулуу туттуллуута Туһулууга сурук бэлиэтэ | Орто сүһүөххэ үөрэппиккэ тирэҕирэр. Ис санаа туһу лууга хайдах көстөрүн өйдүүр.Тыл култууратыгар үөрэнэр.Айымньыттан булан холобурдуур. Сурук бэлиэтин таба туруорар. | 51§ | ||||||||
6 | Кыбытык тыл уонна кыбы-тык этии | 2 | Кыбытык тыл, кыбытык этии суолтата. Туттуллар сурук бэлиэтэ. | Орто сүһүөххэ үөрэппиккэ тирэҕирэр. Туох суолталаахтарын өйдүүр. Тиэкискэ тоҕооһуннаран туттар, сурук бэлиэтин таба туруорар | 52§ | ||||||||
7 | Хатылааһын. Араарыллар этии чилиэннэрэ | 2 | Хатылааһын | Хатылааһын | |||||||||
8 | Суругунан үлэ. Араарыллар этии чилиэннэрэ | 2 | |||||||||||
III чиэппэр | |||||||||||||
1 | Холбуу этии. | 2 | Таптыыбын саҕахха чуумпутук маҥнайгы саһарҕа үөскүүрүн. | Холбуу этии өйдөбүлэ. Тэҥҥэ холбоммут этиини ырытыы | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр. Судургу этииттэн араарар, быһаарар. Тэҥ суолталаах, баһылыыр суолталаах диэн араарар, холобурдуур. Сурук бэлиэтин таба туруорар. ТХЭ ырытар. | 53§ | |||||||
2 | Баһылатыылаах холбуу этии | 2 | Баһылатыылаах холбуу этиигэ сурук бэлиэтэ. Баһылатыылаах холбуу этиини ырытыы. | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр. Сурук бэлиэтин таба туруорар. Ханнык түгэҥҥэ соппутуой турбатын чопчу быһаарар. Айымньыттан холобурдуур. БХЭ ырытар. | 54§ | ||||||||
3 | Уустук тутуллаах БХЭ | 2 | Уустук тутуллаах БХЭ ырытыы | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр. Уустук тутуллаах БХЭ сатаан оҥорор, ырытар. | 55§ | ||||||||
4 | Холбуу этии. Суругунан үлэ. | 2 | Хатылааһын | Хатылааһын | |||||||||
5 | Туора киһи саҥата | 2 | Ийэ барахсан аһыы сүөгэй сыттаах, сибилигин аҕай ыаммыт үүтүнэн буруолуу сылдьар сылаас илиитэ эйигин көтөҕөн ылан, Орто дойдуга, үрүҥ күҥҥэ, киһи аймахха өрө ууммута, киһи буол диэбитэ. | Сирэй саҥа, ойоҕос саҥа, ис саҥа | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр. Сирэй саҥа, ойоҕос саҥа, ис саҥа туох уратылаахтарын билэр. Айымньыттан холобурдуур. Сурук бэлиэтин билэр. | 56§ | |||||||
6 | Сирэй саҥаҕа сурук бэлиэтэ | 2 | Сирэй саҥаҕа сурук бэлиэтэ | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр. Быраабыланан сирдэтэн сурук бэлиэтин таба туруорар. Интэнээссийэ суолтатын өйдүүр. | 57§ | ||||||||
7 | Диалогка сурук | 2 | Диалогка сурук бэлиэтэ | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр. Диалогка сурук бэлиэтин таба туруорар. Сирэй саҥалаах этиини диалог халыыбынан уларытар. | 58§ | ||||||||
8 | Сытаатаҕа сурук бэлиэтэ | 2 | Сытаатаҕа сурук бэлиэтэ | Орто сүһүөх үөрэҕэр тирэҕирэр. Сытаатаҕа сурук бэлиэтин таба туруорар. Билим ыстатыйатыгар хайдах бэлиэтиири сатыыр. | 59§ | ||||||||
9 | Хатылааһын. Сиинтэксис | 2 | Хатылааһын | Тургутук | |||||||||
10 | Суругунан үлэ. Сиинтэксис | 2 | Хатылаа-һын | ||||||||||
11 | Тыл култуурата | 2 | Саха тыла байҕал курдук бараммат | Тыл култуурата. Тыл-өс | Сыыһа саҥаны өйдөөн истэр, көннөрөр. Нууччалыы, сахалыы тутуллаах этиилэри араарар.Кырамаатыкаҕа тирэҕирэн сыыһалары булар. Тиэкиһи эрэдээксийэлиир. | ||||||||
IV чиэппэр | |||||||||||||
1 | Туттулук истииллэр. Билим истиилэ | 2 | Төрөөбүт дойдуга, айылҕаҕа таптал киһи төрөөбүт-үөскээбит алааһыт-тан саҕаланар. Хас бирдии киһи кимтэн кииннээҕин, хантан хааннааҕын билиэхтээх. | Туттулук истииллэр. Билим истиилэ | Орто сүһүөххэ үөрэппиккэ тирэҕирэр. Туттулук истииллэри арааран билэр. Билим истиилин бэлиэлэрин чопчу билэр. Тиэсис, анатаассыйа, эрэпэрээт, кэниспиэк суруйар. | 60-61§§ | |||||||
2 | Дьыала истиилэ. Пубулуустука истиилэ | 2 | Дьыала истиилэ. Пубулуустука истиилэ. | Орто сүһүөххэ үөрэппиккэ тирэҕирэр. Уратытын өйдүүр. Судургу докумуону сатаан толорор.Истиили тутуһан көрдөрөр-иһитин нэрэр эйгэҕэ ыстатыйа, эрэпэртээс, үнтүөрбүү суруйарга холонор. Тыла-өһө иэйээннээх буоларыгар араас ньыманы туттар. | 62-63§§ | ||||||||
3 | Кэпсэтии истиилэ. Уус-уран истиил | 2 | Кэпсэтии истиилэ. Уус-уран истиил. | Орто сүһүөххэ үөрэппиккэ тирэҕирэн литэрэтиирэлии нуорманы тутуһан саҥарар. Айымньыттан кэпсэтии истиилин булан быһаарар, бэрсэнээс саҥатын итэҕэтэр гына үтүктэр. Ойуулуур-дьүһүннүүр ньыманан айар. Холобурдуур, интэнээссийэлээн ааҕар. | 64-65§§ | ||||||||
4 | Тиэкис. Тиэкис тииптэрэ | 2 | Тиэкис. Тиэкис тииптэрэ | Орто сүһүөххэ үөрэппиккэ тирэҕирэр. Тиэкис тииптэрин чопчу билэр.Уус-уран айымньыттан холобурдуур. Алын кылаас үөрэнээччитигэр сөптөөх тэттик тиэкис оҥорор. | 66§ | ||||||||
5 | Хатылааһын. Истилиистикэ | 2 | Хатылааһын | ||||||||||
6 | Суругунан үлэ. Истилиистикэ | 2 | |||||||||||
7 | Түмүк уруок. Саха тылын үөрэҕин устуоруйата | 2 | Саха тылын үөрэтии устуоруйата. | Саха тылын үөрэҕин устуоруйатын удумаҕалыыр. Биллэр-көстөр учуонайдар туох сүрүн үлэлээхтэрин ааттаталыыр | |||||||||
Сыһыарыы 1.
1.Үөрэхтэригэр таһыччы таһымнаах туйгун үөрэнээччилэри кытары үлэ:
-Уруок кэмигэр дьоҕурдаах үөрэнээччилэргэ анал сорудахтары, тургутутктары толкуйдааһын
-Үөрэтэр бырагараамматын таһынан эбии сайыннарар дьарыктарга дьарыктааһын.
-Оҕо ис кыаҕын сайыннаран араас күрэстэргэ кытыннарыы: «Инникигэ хардыы» научнай-практическай конференция, саха тылын олимпиадата.
-Үөрэх таһынан ,араас айар, чинчийэр таһымнаах куруһуоктарга дьарыктааһын.
-Тылбаас, өйтөн суруйуу күрэстэригэр кытыннарыы.
2.Үөрэхтэригэр ситиспэт үөрэнээччилэри кытары үлэ:
-Үөрэнээччилэр саха тылын предметигэр туохха ыарырҕаталларын сыл санатыгар кэтээн көрүү (диагностика)
-Үөрэнээччи туохха ордук ыарырҕатарынан анал былааны онорон, эбиэт кэннэ эбии дьарыкка бэлэмнээһин.
-Уруок кэмигэр анал сорудахтары, тургутуктары толорторуу.
-Төрөппүттэрин кытары утумнаахтык үлэлэһии
-Саха тылын грамматикатын, лиэксикэтин үөрэнээччилэргэ чинэтии.
- Араас таһымнаах конференцияларга үөрэнээччилэри кытыннарыы.
- Уруок быыһыгар оҕону элбэхтик сахалыы тылдьытынан үлэлэтии, тылын-өһүн сайыннарыы.
3.Үөрэнээччилэргэ идэҕэ туһаайыылаах үлэ көрүҥэ:
Саха тылын уруоктарыгар идэҕэ туһаайыылаах маннык көрүҥнэри киллэриэххэ сөп:
-Уруок кэмигэр араас идэ5э туһаайыылаах оонньуулары киллэрии.
-Үөрэнээччини тыл үөрэҕин кытары алтыһаннаран дьарыктааһын :лингвист, тылбаасчыт, филолог, топонимика, антропонимика о.д.а. Бу көрүҥнэринэн оҕолор чинчийэр үлэҕэ кыттан тустаах идэ үлэтин кытары билсэллэр, тылы үөрэтэр, чинчийэр баҕаларын уһугуннарыы.
-Үөрэнээччилэргэ суруналыыс, редактор идэтигэр туһаайыылаах уруок бириэмэтигэр сорудахтары киллэрии. Араас көрүҥнээх ыстатыйалары, хаһыаттары онотторуу. Сыллааҕы подписка5а суруттаралларын ситиһии. Эбиэт кэннинээҕи идэҕэ туһаайыылаах дьарыктарга дьарыктааһын
\
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Рабочая программа по якутскому языку и литературе
Рабочая программа по якутскому языку и литературе. Здесь вы найдете приемы организации образовательного процесса с целью получения результата, соответствующего требованием стандарта. кратко охарактери...
Рабочая программа по русскому языку 5 класс Разумовская, рабочая программа по литературе 5 класс Меркин, рабочая программа по русскому языку 6 класс разумовская
рабочая программа по русскому языку по учебнику Разумовской, Львова. пояснительная записка, календарно-тематическое планирование; рабочая программа по литературе 5 класс автор Меркин. рабочая программ...
Рабочая программа по русскому языку для 7 класса разработана на основе примерной программы по русскому языку основного общего образования и рабочей программы по русскому языку М.Т.Баранова, Т.А. Ладыженской, Н.М.Шанского и др.
Рабочая программа адаптирована для школы надомного обучения для учащихся с ограниченными возможностями здоровья. И расчитана на 2 часа обучения русскому языку (в неделю)....
рабочая программа по якутскому языку
рабочая программа по якутскому языку 7 класс...
Рабочая программа по русскому языку 5-9 классы .Разработана на основе: - программы: « Русский язык. Рабочие программы. Предметная линия учебников Т. А. Ладыженской, М. Т. ,Л. А. Тростенцовой и других. 5—9 классы »
lt;>Аннотация к рабочей программе по русскому языку для 5-9 классов. Рабочая программа по русскому языку для 5-9 классов составлена в соответствии с нормативными документами: - Федеральный Закон ...
Рабочая образовательная программа по якутскому языку как государственному 9 класс (базовый уровень)
Язык Саха в Республике Саха (Якутия) наравне с русским языком имеет статус государственного языка, определенный на основании п.2. статьи 68 Конституции Российской Федерации...
Рабочая программа по якутской литературе - 5
Рабочая программа по якутской литературе в 5 классе...