Пешеход,любящий порядок.(сценарий для внеклассной работы)
материал (5 класс)

Тэртип яратучы жэяуле

Укытучы:Юл билгелэре иленэ сэяхэткэ чыгабыз.Туктагыз эле,бу нэрсэ?Ниндидер язу…Кем мина аны укырга булыша?

1 нче укучы:»Без-«Юл билгелэре иле»ндэ яшэучелэ зур бэхетсезлеккэ юлыктык.Илебездэ хэрвакыт юл хэлакэтлэре булып кына тора.Ярдэм итегез, зинхар!»

Укытучы:Бу нинди тылсым?

Я берэр сихер?

Янмый светофор-

Юллары хэтэр!

Балалар!Юл йору кагыйдэлэре кирэк.Светофорсыз да булмый.Укучылар,эллэ ярдэм итикме узлэренэ?Аларга ни житми?

1 нче укучыХэлакэт булмасын дип

Тели хэр йорэк.

Шуна курэ йоргэндэ

Сак булу кирэк.

2нче укучы

Юл билгелэре безгэ

Куп нэрсэ эйтэ

Кирэк –боера

Кирэк-кисэтэ

Кинэт кенэ Кирлемн йогереп керэ,язуны тартып ала да укый башлый.

Кирлемэн.ха-ха!Ярдэм котэлэр,имеш.Бернинди ярдэм булмаячак!Хе!Кем ярдэм итсен инде аларга?!

Укытучы.Без ярдэм итэбез!Шулаймы,балалар?

Балалар.эйе.

Кирлемэн.Ярдэм итэсегез килэмени?Булмас.Сез бернэрсэне дэ тапмаячаксыз.Мин аларны яхшы яшердем.(Кирлемэн китэ)

Укытучы.Балалар,сез курыкмадыгызмы?

Балалар.юк!

Укытучы.Лайса,вакытны эрэм итмик(юлбилгесе керэ,елый,тушендэюл билгесе капланган)кем бу?

Юл билгесе.Мин –юл билгесе.кешелэргэ юл йору кагыйдэсен курсэтэ алмыйм хэзер.Мин бары тик табышмакларга жавап табучы булганда гына ачыла алам.(табышмакларны укытучыга бирэ)

Укытучы.1.Барам-барам-очы юк (юл)

2.ягымлы да,усал да ул

Аны белэ ботен жир-

Кин хэм матур урамда

Ул кирэкле командир(сетофор)

3.Тэрэзэле хэр ягы

Жиргэ тими аягы

Сыртында бар дугасы(трамвай)

4.уф-уф сулар,

Уфтанса да алып китэр,

Барыр жиренэ илтэр(поезд)

5.Аяклары тугэрэк,

Куышалар тэгэрэп,

Узем утырам,узем чабам.

Эй чабабыз,бергэлэп(велосипед)

Юл бимлгелэре тамгасын ача.

Юл билгесе.Мине белэсезме?Мине кайда очратырга була?

Балалар.Борылышта.

Песи керэ

Укытучы.Кем син?

Песи.Мин-светофор фэннэреукытучысы-Песи.

Укытучы.ин юл йору кагыйдэсен белэсенме сон?

Песи.Э нигэ сон ул мина?Мин аларсыз да бик яхшы йорим.

Укытучы.Ярар,алайса.Эйт эле, урамны ничек аркылы чыгарга?

Песи.Ничек инде?Дуртаяклап.

Укытучы.Балалар,доресме?

Укучы.Юк!

Укытучы.Э ничек?

Укучы.Жэяулелэр уту урыннарыннан.

Укытучы.Менэ сина,песи,икенче сорау.Троллейбусны ничек эйлэнеп узарга: алдыннанмы,юартыннанмы?

Песи.Э нигэ эйлэнеп торырга?Сикереп тэ чыгарга момкин бит.юэ тагы да яхшысы тэгэрмэчлэр арасыннан узарга момкин.

Укытучы.Балалар,Песигэ ярдэм итик.Ул буталып беткэн ич.

Укучы.Троллейбусны артыннан эйлэнеп узарга кирэк.

Укытучы.Сонгы сорау.Юлда уйнарга ярыймы?

Песи.Нэрсэне бит?!Э менэ шахмат уйнарга ярамый.

Укытучы.Ни очен?

Песи.Машналар ботен фигураларны таптый.Э менэ туп белэн уйнарга ярый.

Балалар.Юк.Юлда уйнарга ярамый.туп тэгэрэп китэ,туп артыннан йогереп машина астына элэгуен бар.

Кирлемэн керэ

Кирлемэн.Тынлама син аларны.Юлда уйнавы ничек кенэ рэхэт эле.Ничэ хэлакэт ясарга була!Туктале, нигэ алар сина сораулар бирэ,узлэре берэр нэрсэ белэме сон?

Укытучы.Ничек кенэ белэлэр,менэ Песине дэ ойрэтэлэр.

Песи.Кит эле Кирлемэн.Мина алар белэн кунелле.Алар бик куп белэ,зирэк балалар.Минем тагын бер соравым бар:бу нинди тосле утлар?Нигэ башта берт осе.юаннары икенче тос,тагын оченчесе кабына?

Укытучы.Бу-светофор.Элеккеге светофор хэзерге сыман булмаган.Беренче светофор Лондон шэхэре узэгендэ урнаштырыла.6 метрлы баганада куела ул.Анда 2 тос: кызыл хэм яшел пыялалар була.Бу вакытта сары тос сигналы булмый.Э беренче электр светофоры Амеикада барлыкка килэ.Ул да 2 тос белэн генэ,3 тосле светофор Америкаурамнарында 90 ел элек чамасы куела.Россиядэ исэ 20 гасырнын 20 нче елларында светофорлар куела.Алар башта менэ нинди булган.4 яктан 3 торле пыяла:яшел,сары,кызыл.Алар буенча экрен генэ зур кара ук хэрэкэт иткэн.Алар белэн хэрэкэтне койлэу,элбэттэ , кыен булган.Чат буш,э син укнын яшелгэ тошеп житуен котэргэ тиешсен.Хэзерге автоматсветофорлар бик унайлы.

Песи.Ни очен светофор дип аталган микэн?

Укытучы.Бу суз ике олештэн тора:»свет»-яктылык,»фор»-грек сузе,»алып баручы,курсэтуче».Э икесе бергэ алып баручы,курсэтуче яктылык дигэнне анлата.Сары,яшел,кызыл тослэр ерактан куренеп тора.Кызыл тос- тыюны белдерэ,сары белэн яшел тослэр ерактан яхшы аерылып тора  хэм эйбэт куренэ.

Укучылар светофор турында шигырьлэр укыйлар.

Кирлемэн(песине котырта)Эйдэ, киттек инде.Эйдэ дим, минем белэн кызыграк бит(чыгып китэлэр.Ул да тугел,машиналар бэрелгэн тавыш ишетелэ.)

Укытучы.Балалар,юл хэлакэте инде эллэ,куркыныч тавышлар ишетелде.

(Песи керэ,аягы бэйлэнгэн.)Ни булды?

Песи.хэлакэткэ очрадым,аягымны авырттырдым менэ.Юл йору кагыйдэлэрен белмэунен начар икэнен анладым инде.Башка Кирлемэнгэ иярмим.Сезгэ бер серне эйтэм:юл билгелэрен ничек коткарырга икэнен белэм мин.

Укучылар.Э ничек?

Песи.Берничэ тылсымлы суз эйтергэ кирэк:»юл билгелэре!Юл билгелэре! Кайда сез?!Тизрэк безнен янгакилегез!»(Бергэ кабатлыйлар.Юл билгелэре чыга)

Укытучы.Балалр, бую л билгелэрен кайларда кургэнегез бар?Алар нэрсэне анлата?

1 нче укучы.Жэяулелэр юлы аша

Чыгыгыз каршы якка.

«Зебра» сызыклары менэ

Буялган кара-акка.

2нче укучы.Э бу билге кисэтэ:

Кайгы була курмэсен.

Бу-бик куркыныч урын,

Жэяулелэр кермэсен!

3 нче укучы.Бу кисэтэ шоферны:

-Акрын йор, игътибар!

Якында гына балалар,

Мэктэп,ясле,бакча бар.

4 нче укучы.Дусларым,э бу билге,

Жэяулелэрне яклый.

Безгэ бары бу юлдан

Аркылы чыгу ярый

Юл билгелэре.Без сихердэн котылдык!Ярдэмгэ дэ атылдык!

Кирлемэн.Нигэ шатланасыз?Юл билгелэре табылс да, светофор юк бит эле монда.Кайсыюлдан барырга микэн ана?Белмиезме?

Балалар.Жэяулелэр юлыннан.

Светофор керэ.

Кирлемэн .Бетте.Ботенесе бетте.Мина каршы барысы(китэ)

Светофор.Рэхмэт,дусларым,коткардыгыз мине.Мин сезне ишетеп тордым.Сез минем борынгы бабайларым турында да яхшы итеп сойлэдегез.Кунелем булды.

Укучы.Светофор булса,

Урам чатында.

Игътибар белэн

Сина на кара!

Укутучы.Эти-эни,эби-бабай,

Кыз да малай-хэммэсе.

Бердэй белсен,утэсен

Юл йору кагыйдэсен!

Жыр башкарыла тэмам.