Укучыларның иҗади компетенциясен формалаштыру өчен география дәресендә проект методын куллану
статья по географии

               Муниципаль бюджет гомумбелем бирү учреждениесе –

Татарстан Республикасы Теләче муниципаль районы Олы Нырсы урта

                                 гомумбелем бирү мәктәбе

Доклад:

«Укучыларның иҗади компетенциясен формалаштыру өчен география дәресендә проект методын куллану»

                                                                                       Иванова Мария Ильична,

                                                                                       Теләче муниципаль районы  

Олы Нырсы урта мәктәбенең

                                                                              география укытучысы

Казан, 2021

Хәзерге заман мәгарифенең төп бурычы - алган белемнәрен тормыш практикасына җайлаштырырга һәм үз-үзләрен тормышка ашырырга сәләтле иҗади актив укучыларны үстерү өчен шартлар тудыру. Шәхеснең инициативалылык кебек сыйфатлары мөһим характеристикага әйләнә. Инициативалык, иҗади фикерләү һәм стандарт булмаган карарлар табу сәләте кебек шәхеснең сыйфатлары мөһим характеристикасы булып тора. Укучының иҗади компетенциясе-ул укучының үз карамагындагы барлык белем бирү тирәлеге мөмкинлекләреннән файдалана белүе һәм традицион карардан читкә чыгуны тәэмин итә торган төрле эшчәнлеккә кушылуы. Иҗади компетенцияне формалаштыру өчен объектив мөмкинлекләргә, минем фикеремчә, география, экология дәресләрендә дә, дәрестән тыш эшчәнлектә дә проект - тикшеренү эшчәнлеге ия. Белем бирү эшчәнлегендәге проектлар аша туган якны өйрәнү юлы да тормышка ашырыла, ул милли-төбәк традицияләре шартларында шәхесне үстерүгә, гражданлык, патриотизм, шәхеснең экологик культурасын тәрбияләүгә юнәлдерелгән.

Укучының проект компетентлыгы теләсә кайсы уку һәм тормыш ситуацияләрендә проблемаларны хәл итә белүе, ә атап әйткәндә, түбәндәге проект (универсаль) гамәлләрен башкара белүе белән билгеләнә: ситуацияне анализлап, проблеманың нигезендә максат куярга һәм көтелгән нәтиҗәне билгеләргә, максатка ирешү буенча гамәлләрне план буенча планлаштырырга, төрле фәндәге белемнәрне, гамәл кылу ысулларын кулланып һәм төрле коммуникацияләрне тормышка ашыру процессында планлаштырылган нәтиҗәне алырга һәм аның сыйфатын бәяләргә.

Федераль дәүләт белем бирү стандартына туры китереп, Россия мәгарифенең максаты-универсаль уку гамәлләрен үзләштерү, дөньяны үзләштерү һәм өйрәнү нигезендә укучыларның шәхесен үстерү.

Метапредмет  нәтиҗәләренең состав өлеше булып укучыларның проект компетентлыгы тора, ул аларны укыту-тикшеренү һәм проект эшчәнлегенә кертү аша формалаштырыла. Проект эшчәнлеге нәтиҗәсендә укучыларның проект компетентлыгы формалаша: эшчәнлекне проектлаштыру, проект эшчәнлеген оештыру һәм җайга салу, проект эшчәнлегендә фән белемен һәм эшчәнлек алымнарын куллана белү, коммуникатив гамәлләрне башкара белү.

Укудан тыш дәресләрдә проект эшчәнлеген социаль проектларны тормышка ашырырга мөмкин. Туган якның табигый, социаль-икътисади, тарихи, мәдәни үзенчәлекләрен өйрәнү интеллектуаль, эмоциональ, ихтыяр көче кебек барлык өлкәләргә дә комплекслы йогынты ясый. Мондый проектлар, гадәттә, тикшеренү характерына ия, балаларга кызыклы, еш кына социаль әһәмияткә ия. Мәсәлән, «туган як чишмәләре проблемалары», «авыл сулыкларын саклыйк» дип исемләнгән  5-8 сыйныф укучылары тарафыннан башкарылган проектларыбыз бар.

Проектлар укучыларда проект эшчәнлеге культурасы нигезләрен формалаштыруга, шулай ук хәзерге заман җәмгыятенең әйләнә-тирә мохит территорияләрен пычратуга һәм сулыкның экологик системасына биотөрлелегенә зыян китерүгә юнәлтелгән. Проектлар туган авыл сулыкларын экологик торгызу проблемасын хәл итә. Проектлар шундый гамәли күнекмәләрне һәм күнекмәләрне үстерүгә юнәлдерелгән:

а) су байлыкларын саклауга һәм арттыруга юнәлтелгән чараларны гамәлгә ашыру (сулыкларны һәм аларның яр буе зонасын пычратудан чистарту));

б) сулыкларны саклауга (буклетлар, кешенең табигатьтә үз – үзен тотышы турында экологик билгеләр ясау һәм тарату, «безнең чишмәләр-чиста яр»акциясе үткәрү).

в )тәҗрибә-тикшеренү эше үткәрә белү күнекмәләрен формалаштыру.

Проектлар сыйныфта тәрбия процессының уку эшчәнлегендә тормышка ашырыла. Проектның «эшләтеп җибәрү», актуальләштерү, проблематизация, технологик һәм бәяләү-рефлексив этабы тормышка ашырыла. Проект продуктлары төрле булырга мөмкин: башкарылган эш турындагы хисапны тәкъдир итү, агарту буклетлары, җирле халык өчен экологик юнәлештәге билгеләр чыгару.

Укучылар проект биремен алалар: бирем экологик мониторинг анализын кулланып, әйләнә-тирәлекнең сыйфат стандартларын үтәүгә системалы контроль һәм җирле сулыкларның торышын өйрәнүне, экологик проблемаларны чишү юлларын билгеләүне үз эченә ала.

Эш йомгаклары буенча укучылар сулыкның һәм аның яр буе зоналарының пычрану чыганакларын саныйлар, бу экосистемада пычрану сәбәпләрен атыйлар: шәхси секторда хайваннарны коткару, автотранспортны юу, чүп-чар газлары, яр буе зонасын көнкүреш калдыклары белән пычрату; проблемаларны чишү юлларын тәкъдим итәләр. Укучылар сулыкның экологик торышы бу экосистеманың организмнарының төр составы начараюга турыдан-туры бәйле булуын ачыклыйлар .Нәкъ менә шушы нәтиҗәләр укучыларны су ресурсларын һәм сулыкның яр буе зонасын саклау проблемасына игътибар итәргә этәрде, бу исә мониторинг күрсәткечләрен яхшыртырга мөмкин.

Формалаштырылган проблема нигезендә укучылар проектның максатын билгелиләр: мәктәп укучылары һәм аларның ата-аналары, җирле халык һәм авыл кунаклары арасында табигый байлыкларга сак караш турында аңлату эшләре алып бару. (сыйныф сәгатьләрендә, ата-аналар җыелышларында чыгыш ясау, җирле халык белән әңгәмәләр). Проект төркемнәр (топографлар, биологлар, экологлар, рәссам-рәссамнар) тарафыннан гамәлләр планы нигезендә укучыларның үзара хезмәттәшлеге оештырыла:

  1.Мәгълүмат җыю: аның килеп туган елга топонимикасын өйрәнү ,  тикшеренү методын үзләштерү

  2. Гамәли өлешне үтәү: чишмәләрнең суын анализлау, «пычрану чыганаклары» схемасын төзү, буклетлар һәм экологик билгеләр чыгару, мәктәп укучылары өчен сыйныф сәгатьләре циклын үткәрү, ата-аналар һәм җирле халык белән әңгәмәләр.

 3.Укытучы проект продуктларын бәяләү һәм укучыларның үз эшчәнлеген критерийлар системасын эшләү буенча укучылар эшчәнлеген оештыра (3 баллы шкала: 0 – критерий тәкъдим ителмәгән, 1 критерий өлешчә тәкъдим ителгән, 2 критерий тиешле дәрәҗәдә тәкъдим ителгән, 3 критерий тулысынча тәкъдим ителгән):

  1.Проект планы ни дәрәҗәдә гамәлгә ашырылды?

  2.Проект продукты билгеләнгән проблеманы хәл итәме?  

  3. Командагы эшегездән  канәгатьме?

  4.Проектны тормышка ашыруга үз өлешегезне ни дәрәҗәдә бәялисез?

Укытучы проект нәтиҗәләрен рәсмиләштерү, бурычларны аныклау һәм хаталарны төзәтү, башкарылган эшләр турында презентация рәвешендә хисап ясау эшен оештыра.

     Укучылар, проект эшчәнлеген бәяләү критерийларын кулланып, нәтиҗәләрне бәялиләр. Укытучы үз эшчәнлегендә укучыларның рефлексиясен оештыра. Хәзерге дөньяда экологик проблемалар һәм әйләнә - тирә мохитне саклау белән бәйле мәсьәләләр мәктәп белемен карап тотуда бик актуаль. Социаль проектлау предметлы гына түгел, ә укучыларның проект компетентлыгы булган белем бирүнең метапредмет нәтиҗәләренә дә ирешергә мөмкинлек бирә.

      Проект эшчәнлеге фикерләүне, хәтерне, мәгълүматны төрле чыганаклардан чыгара, белемнәрне анализлый һәм интеграцияли белүне үстерә, рухи, ихтыяр, интеллектуаль һәм башка сыйфатлар тәрбияли, талантларны ача. Ул укытучы һәм укучы уңышына этәргеч булып тора. Хәзерге зур тормышта  проектны башкарып чыккан укучы реаль тормышта җайлашыр дип ышанасы килә.

                                 Кулланылган әдәбият:

1. Төп гомуми белем бирүнең федераль дәүләт мәгариф стандарты. Расланды. Россия Федерациясе Мәгариф һәм фән министрлыгының «17»декабрь 2010 ел № 1897 / /
2. 2.        Белякова е.м., Воскресенская Н. М., Иоффе А. и. мәгарифтә проект эшчәнлеге / / хәзерге заман мәгарифе проблемалары, 2011 – № 3-с. 62-67
3.  Плетенева О. В. Проект – метапредмет күнекмәләрне дифференцияләштереп укытуны укучыларда формалаштыруның иҗтимагый оешмасы //