"Н. Дәүли шигъриятендә патриотик хиснең бирелеше".
творческая работа учащихся

                                                                               ТР Әлки МР

                                                                               “Яңа Салман урта гомуми белем бирү мәктәбе”

                                                                               муниципаль белем бирү йорты

                                                                               Автор: 2 кв. категорияле

                                                                               татар теле һәм әдәбияты укытучысы

                                                                               Рәхмәтуллина Гүзәлия Ислам кызы

Н. Дәүли шигъриятендә патриотик хиснең бирелеше.

   Нәби Дәүли. Бу легендар исемне миллионнар белә. Бик күпләр бу исем белән горурлана.

   Нәби Дәүли бернинди дә мифик герой түгел, ә гап – гади кеше. Ләкин тормыш аны утлы сиратлардан еш кичәргә, кырыс сынауларда сынатмаска – сыкранмаска өйрәткән. Изге туфрагыбызга мәкерле дошман аяк басканның икенче көнендә үк яу кырына киткән Н. Дәүли авыр бәрелешләрнең берсендә йөзләгән иптәшләре белән чолганышта кала һәм тоткынлыкка төшә. Ләкин язучы – гади солдат, гади әсир түгел, ул яшенне үзенә тарткан имән кебек – тормышның драматик катлаулылыгын бөтен тулылыгы белән үз йөрәге аша үткәргән кыю ир.

                           Мин багана булып торыр идем,

                           Күкрәк куеп утлы үлемгә.

                           Саклый алсам кеше гомерләрен,

                           Яшеннәрне алып үземә.*

дип яза ул үзенең “Багана” дигән шигырендә.

   Бөек Ватан сугышына Н. Дәүли тормышка, яшәүгә, көндәлек проблемаларга карата үз фикере булган, әдәбиятта инде билгеле бер дәрәҗәдә танылган кеше буларак китә. Тетрәндергеч илкүләм вакыйга нәкъ менә шундый, инде каләме чарланган әдәбят әһелләренә булдыра алганны күрсәтү мөмкинлеге бирә, әле моңа кадәр ачылып бетмәгән талантларын эшкә җигә. Ил елаганда, шагыйрьнең каләме дә сыкрабрак, хислерәк яза. Ил сөенгәндә, ул каләм гади сүзләдән чәчәк бәйләмнәре ясый.

                          Халкының булса кайгысы,

                          Ул минем кайгым дия.

                          Ватанга шатлык көнендә

                          Чәчәкләр алып килә.

                                        (“Шагыйрь”).

* Шигырьләрдән өзекләр Н. Дәүлинең “Кем көчле” (Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1973) дип исемләнгән шигырьләр һәм поэмалар җыентыгыннан алынды.

   Илнең кайгы яше. Бер кешенең хәсрәт яшеннән җыела ул. Бер җиңү бөтен күзләрнең яшен киптерәчәк. Әгәр совет солдаты әнә шуны эшли алмый икән, аның исән калуыннан мәгънә юк.

                           Үлем каршында тезләнгән

                           Куркакны яры көтмәс,

                           Туган йорты ишек ачмас,

                           Баласы гафу итмәс.

                                            (“Яр буенда шаулый нарат”).

 Сугыш вакытында ил бер йодрык, бер җан булып көрәшә, яши, өметләнә. Нәби Дәүли әсәрләре аша моны тою кыен түгел. Аның кайсы гына шигырен алсаң да, Ватанны көчле ярату сизелеп тора.

                           Беләм, беләм, үз йөрәгем белән,

                           Кем яратмас туган җирләрен?

                           Чит илләрдән мин дә йөреп кайткач

                           Бусагама елап тезләндем.

   “Бөркет” шигырендәге әлеге юллар – моның ачык мисалы.

   Кеше кайчан халык күңеленә мәңгегә кереп урнаша соң? Зур батырлыклар эшләсә, аның өчен яшәсә, аның мәнфәгатьләрен һәм хәсрәтләрен чагылдырып иҗат итсә... Сугышчы, батыр исемен алу өчен, башка кешеләрне үтерергә мәҗбүр. Кемнеңдер гомерен кыскартып, үзенекен озынайту булып чыга. Кеше җанын кыюны бернинди дин дә хупламый. Ә бит дин буенча  да зыян салганны юк итү гөнаһ санамый. Бу ноктадан караганда, башка халыкларга үлем алып килгән фашизм юк ителергә, аңа хезмәт итүчеләр үтерелергә тиеш. “Яр буенда шаулый нарат” балладасында шагыйрь шул хакта әйтә:

                           Әйе, син аны үтердең.

                           Син моңа хаклы идең.

                           Чөнки ул явыз кулыннан

                           Күпме кан түкте илең!

   Халык, Ватан өчен бирелгән гомернең кешенең рухи яшәвен озынайтуы, мәңгеләштерүе турындагы фикер әлеге балладада бик көчле яңгырашлы итеп язылган:

                           Сугышта солдат гомере

                           Була диләр бик кыска.

                           Ышанмагыз, дөрес түгел,

                           Солдат үлми сугышта.

                           Кинәт ут булып яна ул,

                           Я давыл булып үтә.

                           Халык телендә кала ул,

                           Җыр булып гомер итә.

   Җисми яшәүне рухи яшәүгә каршы кую, икенчесен беренчесенән өстен санау һәм шуңа омтылу шәхеснең бөеклеген билгели дә инде.

   Н. Дәүли үзенең шигырьләренә охшаган. Алар кебек үк ярсу – кайнар, җор һәм моңлы. Иҗаты белән якыннанрак танышкан саен, аның яшәүне, тормышны, ватанын яратучы, һәрвакыт хәрәкәткә омтылучан, тынгысыз бер җан булуын ачыклыйсың. Аның шигърияте патриотик рухлы булуы белән аерылып тора.

                           Һәм шигырь дә килде минем белән

                           Авыр юлны бергә үтәргә.

                           Халкым өчен, туган илем өчен

                           Турылыклы хезмәт итәргә.

                                     (“Фронттан кайталмасам”).

   Язмамның ахырында шуны әйтәсем килә: бу легендар шагыйрь, язучы батырлык, туган ил, мәхәббәт турында җырлый. Н. Дәүли иҗаты нинди, ул нәрсә турында яза,  дигән сорау куйсалар, мин:

   - Нәби Дәүли иҗаты – Ватан һәм аңа лаеклы булу турында, - дип әйтер идем.