Урок балкарского языка в 6 классе "Юлюшчю санаула"
план-конспект урока (6 класс) на тему

Жыйырма бешинчи февраль

Класс иш

Дерсни темасы: Юлюшчю санаула.

Дерсни мураты: окъуучулагъа санауланы къалай къуралгъанларын ангылатыргъа.

Сабийле бла иш усталыкъланы эм адамны иги шартларыны юслеринден ушакъ бардырыргъа; юлюшчю санауну тинтирге.

Дерсге керекли  затла: презентация,  китап, къалам, дефтер, сёзлюк.

Дерсни башланыуу:

а) cабийле бла саламлашыу

б)  келген кетгенни жокълау

в) сабийлени хазырлыкъларына къарау.

Дерсни барыуу.

Сёзлюк жаздырма

Бишлакъ-бишлякъ менляй - менлай,  нелляй - неллай, ийыкъ - ыйыкъ,осуат -осуят, уя-уйа  уян-уйан,  таян-тыйан, тиеди -тийеди, сюек-сюйек, шуёх-шуйох, бойун-боюн, тыйакъ-таякъ, буруну-бурну,  жамчы - жамычы,  принч - пиринч,  Зухура - Зухра, тефтер - дефтер,   тушман – душман, ыразы-разы

Бишлакъ, менлай, неллай,  ыйыкъ, осуят, уя, уян,  таякъ, таян, тиеди, сюек, шуёх, боюн, таякъ,  буруну, жамычы,  пиринч, Зухура, дефтер, душман,ыразы

Къайтарыу.

Битеу окъулгъанны къайтарыргъа быллай сынау эм соруу ишле бардырыргъа. 

1. Ачыкъ тауушланы бла къысыкъ тауушланы къуралыуларында башхалыкъны айт:

а) Ачыкъ тауушла жаланда ауаз бла къураладыла. Аланы айта туруп, хауа чырмаусуз, эркин чыгъады.

Къысыкъ таууш дауур бла айтыладыла. Къысыкъланы айта туруп, хауа ауузда чырмаулагъа тюбейди.

б)    Къысыкъ тауушла жаланда ауаз бла къураладыла. Аланы айта туруп, хауа чырмаусуз, эркин чыгъады.

 Ачыкъ тауушла дауур бла айтыладыла. Ачыкъланы айта туруп, хауа ауузда чырмаулагъа тюбейди.

в) Эки къаууму да бирча къураладыла.

  2. Лексика деп неге айтабыз?    

а )  Тилни энчи кесеклерине лексика

дейбиз.

б) Тилни сёзлерини барысына да бирге тилни лексикасы            дейбиз.

в) Тилни болушлукъчу кесеклерине лексика дейбиз.

3. Эки неда талай бош айтымдан къуралгъан айтымгъа               къаллай айтым дейбиз?

 а) бир баш членли айтым дейбиз.

 б) къош аитым дейбиз.

 в )бир туудукъ членли айтым дейбиз.

4. Экишер тауушну   белгилеген харфла быладыла:

    а) н, д, ж, у.

    б) а, р, л, ы.

    в) я, ю, е, ё.

5. Кёп магъаналы сёзле быладыла:

     а) жюзюм, къашыкъ, терек.

     б) жаз, аууз, аякъ.

     в) оракъ, халкъ,жыйрыкъ.

6. Сёзлени тюз жазылгъанлары  быладыла:

       а) эшикке, туссуз,аннан.

б) атдым, кючлю, эртте.

в) атангнгы, жюннен,къангнга.

 8. Къара - акъ, уллу - гитче, иги - аман  деген сёзле:

       а) антонимледиле

       б) синонимледиле

       в) омонимледиле 

9. Нёгерсиз зынгырдауукъ къысыкъла быладыла:

    а) гъ, д,в, ж.

    б) л,м,н, й, нг, р, къысха у

    в) п,ф, т, къ.

10. Ушхол, цырца, итбурун была:

    а) литература сёзледиле

    б) диалект

    в) бир магъаналы

11. Сёз къуралады:

    а) тамыр бла жалгъауладан

    б) ат бла сыфатдан

    в) жаланда тамырдан

12.Фразеологизми болгъан сёз тутшну табаргъа.

     а) дырынны жыяргъа

     б) Жанбот  барды

     в) бир аягъынг анда, бир аягъынг мында  

Кёлден соруула бла ишлерге:  

1) Санау  деп неге айтабыз?

2) Ненча? Ненчанчы? Къайсы санауну сорууларыды?

3) Санау ненча къауумдан къуралады?  Юлгюле келтиригиз.

4) Къуралыууна кёре санчы санау ненча къауумгъа юлешинедиле?

IV .Солуу кезиу

V. Жангы теманы ангылатыу.

Биз сизни бла бюгюн дерсде юлюшчю санауну юсюнден айтырыкъбыз. Затны тенг кесеклеге юлешиннгенин белгилеп, ненчашар? Деген соруугъа жууап этген сёзлеге юлюшчю санаула дейдиле: ючюшер сурат, алтышар къалам.

  Юлюшчю санаула санчы санаулагъа –шар жалгъау неда анны вариантларындан бири къошулуп къураладыла. Санчы санауну  ахыры ачыкгъа бошалса, -шар ( - шер), къысыкъгъа бошалса уа, анны аллында ачыкъ тауушну къаллай болгъанына кёре, - ышар( - ишер,-ушар, -юшер) жалгъау къошулады: жетишер кюн, жыйырмашар къой, онушар кече.

 Юлюшчю санаула да, санчы, тизгинчи  санаулача, ол айгъакълагъан ат бла келсе, болушлада, бетледе, санлада тюрленмейдиле; кеслери болсала уа, аланы барында тюрленедиле.

VI. Китап бла ишлеу.

207-чи иш

Санаулагъа соруула салыгъыз. Ала къаллай сорууладыла?

Экишер, алтышар, онючюшер, жыйырма бешишер, жюзюшер, мингишер, ючюшер минг, алтышар минг.

208-чи иш

Санауланы былай жазыгъыз: бош санчы санаула, жыйымдыкъ санчы санаула, бош тизгинчи санаула, жыйымдыкъ тизгинчи санаула, бош юлюшчю санаула, жыйымдыкъ юлюшчю санаула.

Тогъузушар, жюз жыйырмашар, жыйырма экинчи. онючюнчю, къыркъ бешинчи, онсегизишер, онбир, жюзюшер, онтогъузунчу, жюз он, отуз биришер, къыркъ алтышар, юч жюз алтмыш биринчи, ючюшер, экишер минг, жыйырма, жюз экинчи.

VII.Рефлексия

VIII. Дерсни бегитиу.

1. Затны тенг кесеклеге юлешиннгенин белгилеп келген сёзге не дейдиле?

2.Юлюшчю санау не соруугъа жууап этеди?

3. Къаллай жалгъаула къошулуп къуралады?

4. Юлюшчю санаугъа юлгюле келтиригиз?

XI. Юй иш.

210-чу иш, ишчи дефтерледе ишлерге, жорукъну кёлден.