Татар мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан эш программалары
рабочая программа на тему

4 нче сыйныф ахырына универсаль уку гамәлләре формалаштыру программасын үзләштерү буенча планлаштырыла торган нәтиҗәләр

Башлангыч гомуми белем бирү баскычында татар теле фәнен өйрәнү нәтиҗәсендә укучыларда белем алу осталыгы нигезе буларак танып белү, коммуникатив, регулятив һәм шәхескә кагылышлы универсаль уку гамәлләре формалашачак.

Танып белү универсаль уку гамәлләре

   Укучылар өйрәнәчәк:

   • мөһим бәйләнешләрне аерып чыгару нигезендә кагыйдә формалаштырырга;

   • күнегүләрне мөстәкыйл эшләү алымнарын үзләштерергә;

   • тәкъдим ителгән план буенча телдән аңлатырга;

   • материаль объект, таблица, рәсем, схемалар, сүзлекләр кулланырга;

   • бирелгән алгоритм буенча күнегүләр башкарырга;

   • фикерләүдә логик чылбыр төзергә;

   • уку мәсьәләләрен модельләштерүдә билгеләр (символлар) кулланырга.

   Укучылар өйрәнергә мөмкинлек алачак:

   • интернетны кулланып, мәгълүмат эзләргә;

   • мөстәкыйль рәвештә нигезләмә һәм критерийлар сайлап, чагыштыру, сериация һәм классификация башкарырга;

   • сәбәпле-нәтиҗәле мөнәсәбәтләр урнаштыруны үз эченә алган логик хикәяләү төзергә.

 Коммуникатив универсаль уку гамәлләре

   Укучылар өйрәнәчәк:

   • партадаш күрше белән яисә төркемдә хезмәттәшлек итәргә;

   • нинди дә булса предмет яисә объектка төрле карашлар булу мөмкинлеген аңларга;

   • килешергә һәм уртак эшчәнлектә гомуми чишелешкә килергә;

   • сораулар формалаштырырга.

   Укучылар өйрәнергә мөмкинлек алачак:

   • сораулар ярдәмендә партнердан өстәмә мәгълүмат алырга;

   • монолог төзергә.

 Регулятив универсаль уку гамәлләре

   Укучылар өйрәнәчәк:

   • таблица буенча кагыйдәнең дөреслеген тикшерегә;

   • гамәлләрне таләп ителгән вакытта башларга һәм тәмамларга;

   • кагыйдә, инструкцияләрне истә тотарга һәм шуларга ияреп гамәлләр кылырга;

   • максатка кагылышсыз гамәлләрдән тыелырга;

   • сәбәпле-нәтиҗәле бәйләнешләр урнаштырырга.

   Укучылар өйрәнергә мөмкинлек алачак:

   • партадаш күршең белән хезмәттәшлектә яңа уку мәсьәләләрен куярга;

   • уку эшчәнлегенең үзең өчен әһәмиятен, мәгънәсен һәм сарыф ителгән вакытны, көчне бәяләргә;

   • ирешеләчәк нәтиҗәне алдан фаразларга;

   • яңа уку мәсьәләсен чишүгә керешкәнче үз мөмкинлекләреңне мөстәкыйль бәяләргә.  

 Шәхескә кагылышлы универсаль уку гамәлләре

   Укучыларда формалашачак:

   • татар теле фәненә танып белү кызыксынуы;

   • дәреслек геройларына һәм партадаш күршеңә ярдәм итү инициативасы;

   • үз уңышларың/уңышсызлыкларыңның сәбәпләре турында фикер йөртү;

   • нормалардан тайпылышны күрү;

Белем бирү эчтәлегенең мәҗбүри минимумы.

Тыңлап аңлау.  Сөйләмдәге сүз, сүзтезмә һәм җөмләләрне аңлау, аларны бер-берсеннән аеру. әйтелгән фикердәге мөһимрәк булган вакыйгаларның эзлеклелегенә төшенү.Тыңлый белүне уңышлы аралашуның шарты, кара-каршы сөйләшүнең нигезе икәнен үзләштерү.

Сөйләү. Сөйләм культурасын үстерү. Диалогик һәм монологик сөйләм күнекмәләрен гамәли үзләштерү. Укуга һәм көндәлек тормышка кагылышлы темалар буенча әңгәмә кору.Укылган текстка сорау кую, аның эчтәлеге буенча бирелгән сорауларга җавап бирү, планын төзү. Укучыларга якынрак булган темалар буенча сөйләшү. Гадирәк җөмләләрдән төзелгән төрле темаларга кагылышлы монологик сөйләм оештыра белү, интонация үзенчәлекләрен үзләштерү.  Сөйләм этикеты үрнәкләреннән дөрес файдалану.

Уку. Әкиятләрне, кечкенә хикәяләрне, дәреслектәге текстларны аңлап, дөрес, йөгерек итеп укый белү. Текстның төп фикерен аңлап, темасын билгели алу, кирәкле урыннарын сайлап уку. Гади план төзеп, текстның эчтәлеген сөйләү һәм укучының текстка мөнәсәбәтен белдерү.Укыганның эчтәлегенә, тел үзенчәлекләренә, төзелешенә бәя бирү. Информацияне аңлата һәм гомумиләштерә алу.

Язу. Язма сөйләм белән телдән сөйләмнең аермасы. Җөмләне тексттан аера белү.  Хат һәм төрле котлау текстлары язу.  Өйрәнелгән кагыйдәләргә нигезләнеп текстларны күчереп, ишетеп язу.Үзлегеннән зур булмаган текстлар иҗат итү.

Укыту - тематик план

1. 1-3 сыйныфларда үткәннәрне кабатлау -  3 сәг.

Аваз һәм хәреф. Сузык һәм тартык авазлар.Иҗек.Сүзләрне юлдан юлга күчерү. ь,ъ хәрефләре  кергән сүзләрне дөрес уку һәм язуЯнәшә килгән бертөрле аваз  хәрефләре булган сүзләр.Алфавит. Алфавитның әһәмияте.Сүзлекләр белән эш.Сингармонизм законы турында беренче күзаллау.

2.  Лексика 5 сәг.

Сүз. Телнең сүзлек байлыгы. Тотрыклы сүзтезмәләр, омоним, синоним антоним,фрозеологик әйтелмәләр сүзлеге белән эш. Күп мәгнәле сүзләр. Искергән һәм яңа сүзләр

3. Сүз төзелеше һәм ясалышы -  10  сәг.

Телнең сүзлек байлыгы. Тотрыклы сүзтезмәләр, омоним, синоним антоним,фрозеологик әйтелмәләр сүзлеге белән эш. Күп мәгнәле сүзләр. Искергән һәм яңа сүзләр.

Кушымча.Кушымчаларның төрләре.Кушымчаларның ясагыч һәм төрләндергеч буенча ясалышы(кушма, парлы сүзләр)

4. Сүз төркемнәре . Исем -  15  сәг.

Исем. Мәгънәсе, сораулары. Җөмләдәге роле  Ялгызлык һәм уртаклык исемнәр  Ялгызлык исемнәрдә баш хәреф күплек сан  формалары.  Исемнәрнең килеш  һәм тартым белән төрләнеше.

5. Фигыль – 9 сәг.

 Мәгънәсе. Сораулары.   Барлык, юклык формалары    Зат-сан белән төрләнүе. Хәзерге, үткән, киләчәк заманнар.  Фигыльләрнең күп мәгънәлеге. Боерык фигыль. Фигыльнең нигезе дифтонгка тәмамлануы. (сау-савыйм, савыйк, савыгыз)

6. Сыйфат – 7 сәг.

Мәгънәсе,сораулары. Җөмләдә роле. Сөйләмдә  әһәмияте. Сыйфат дәрәҗәләре, сыйфатның җөмләдәге роле. (аергыч, хәбәр)

7. Зат алмашлыклары  - 7 сәг.

Зат алмашлыклары.  Җөмләдәге һәм текстагы роле. Сорау алмашлыклары.Килеш белән төрләнеше, дөрес язылышы.

 8. Кисәкчәләр. Бәйлекләр – 5 сәг

Да. дә. гына , генә. Та, тә, ук, үк, кына ,кенә кисәкчәләре. Сөйләмдәге роле. Аларның  җөмләгә төрле төсмер өстәве. Төрле килешләрдә исемнәрнең һәм зат алмашлыкларының бәйлекләр белән килүенә йомгак ясау, системалаштыру.

 9. Җөмлә.  - 14 сәг.  

Җөмләнең баш кисәкләре. Җыйнак һәм җәенке җөмләләрне аеру. Аергычка билгеләмәне һәм аның белдерүен аңлату. Җөмләдә сүзләр бәйләнеше. Җөмләнең тиңдәш кисәкләрен һәм тиңдәш кисәкләрнең узара санау интонациясен, теркәгечләр ярдәмендә бәйләнеше. Тиңдәш кисәкләр янында тыныш билгеләре.

10. Бәйләнешле сөйләм. Текст. – 10 сәг.

Текст. Текстның эчтәлеге һәм төзелеше. Текстта мәгънә эзлеклелеге. Сөйләм төзелеше. План. Текст өлешләре. Тема. Текст өлешләрендәге эчтәлек. Текст төрләре. Текстларны сурәтләү чаралары кулланып язу. Текстның тулы һәм кыскача эчтәлеге.

Укучыларның белем һәм күнекмәләренә таләпләр:

4. нче сыйныф укучысы белергә тиеш:

- кушма сүз, парлы сүз, тамыр һәм ясалма сүзләр;

- өйрәнелгән сүз төркемнәрен һәм аларның билгеләрен: исем,фигыль  , сыйфат,зат алмашлыклары,алмашлык,кисәкчә,бәйлек;

- җөмлә кисәкләренең тиңдәшләнеп килүе.

4. нче сыйныф укучысы башкара алырга тиеш:

- сүзләрдәге орфограммаларны табу һәм аларның язылышын кагыйдәләргә нигезләнеп аңлату;

- үтелгән орфограммалар кергән 75-80 сүзле текстны хатасыз һәм каллиграфик итеп күчереп һәм ишетеп, тиңдәш кисәкләр янында тыныш билгеләрен дөрес итеп куеп язу.

- ДӨНЬЯ, БОЛЫТ  тибындагы сүзләргә фонетик анализ ясау;

- сүзләрне төзелешләре ягыннан тикшерү;

- сүзнең тамырын һәм кушымчаларын табу;

- кушымчаларның төрен билгеләү;

- кушма һәм парлы сүзләрне билгеләү;

- сүзләрне сүз төркеме ягыннан тикшерү: исемнең сан,килеш кушымчасын билгеләү;сыйфатның дәрәҗәсен аеру;фигвлҗнең зат-сан,заманын күрсәтү;

- тиңдәш кисәкле җөмләгә синтаксик анализ ясау;

- тиңдәш кисәкле җөмләләрне сөйләмдә куллану;

- текстның темасын,төп фикерен билгеләү;

- темага һәм төп фикергә таянып, текстка исем кую;

- текстның планын төзү;

- хикәяләү,тасвирлау,фикер йөртү характерындагы текстларны аера белү һәм сөйләмдә куллану;

- культуралы мөгамәлә таләпләренә туры китереп, үтенеч,гафу үтенү, рәхмәт әйтү,баш тарту, чакыру,котлау-тәбрикләү сүзләрен сөйләмдә куллана белү;

- тасвирлау һәм фикер йөртү элементлары кергән 90-95 сүзле хикәяне изложение итеп язу;

- хикәяләү характерындагы сочинение язу

Татар теленнән башлангыч белем бирү (1-4 сыйныфлар) баскычында укучыларга җиткерелә торган мәгълүматлар:

- татар теленең башка телләр арасындагы урыны;

- телнең лексик һәм грамматик чаралар байлыгы;

- лексик составының чыганаклары;

- аралашу дәрәҗәсенә карап сүзләрне сайлау мөмкинлекләре;

- төрле мәгълүмат чыганаклары (сүзлекләре, белешмәләр, электрон чаралар, белән эшләү.

Татар теленнән башлангыч белем бирү баскычында предметара эшчәнлек

- тел чараларының төрле жанрдагы әсәрләрдә куллану үзенчәлекләрен күрә белү;

- тел материалын уку материалы белән бәйләп,татар теленең байлыгына һәм матурлыгына хөрмәт тәрбияләү;

- татар һәм рус телләренең уртак һәм аермалы якларын күрә белү,сөйләм барышында ике тел чараларын бутамау;

- татар теленә рус теленнән һәм рус теле аша башка телләрдән кергән лексик чараларны аеруга игътибар итү;татар теленнән алган белемне башка фәннәрне үзләштерүдә файдалана белү

Татар теленнән башлангыч белем бирү баскычында укучыларның шәхси үсеш-узгәреше:

- баланың физик һәм психик сәламәтлеген саклау;

- укучыларда татар телен өйрәнүгә кызыксыну,омтылыш уяту;

- тел аша әйләнә-тирә тормышка игътибар,дөрес мөнәсәбәт булдыру;

- укучыларның фикерләү сәләтен үстерү

- баланың үзенә һәм башкаларга бәя бирүенә,үз-үзеңне тәрбияләвенә ирешү.

Гомуми башлангыч белем бирү мәктәбе (1 нче баскыч – 1-4 сыйныфлар)

Тыңлап аңлау.

Сөйләмдәге сүз,сүзтезмә һәм җөмләләрне аңлау,аларны аера белү.Тыңланган мәгълүматның эчтәлегнә төшенү,аның буенча сорауларга җавап бирү,әңгәмә үткәрү.

Телдән сөйләм.

Диалогик һәм монологик сөйләм күнекмәләрен гамәли үзләштерү,аерым темалар буенча әңгәмә кору.Укылган текстка сорау кую,анын эчтәлеген сөйләү,текстның планын төзү.Телнең орфоэпик һәм интонацион нормаларын саклап,фикерне җиткерү;сөйләм этикеты үрнәкләрен дөрес файдалану.

Уку.

Башлангыч сыйныфларга тәкъдим ителгән күләмдәге текстны аңлап,орфоэпик нормаларын саклап,җөмләләрне синтагмаларга бүлеп,сәйләм яңалыгын белдергән кисәкләргә логик басым ясап,йөгерек итеп укый белү.Текстның темасын билгели алу.Гади план төзеп,текстның эчтәлеген сөйләү һәм укучының текстка мөнәсәбәтен белдерүе.

Язу һәм язма сөйләм.

Фикерне , хәбәрне,укылган текст эчтәлеген орфография кагыйдәләренә нигезләнеп,грамматик дөрес уку.

Лингвистик компетенция

Фонетика.Графика.Орфоэпия.Орфография.

Хәреф һәм аваз турында төшенчә.Сузык авазлар.Калын һәм нечкә сузыклар.Язуда калын авазларны белдерә торган хәрефләр.Тартык авазлар.Яңгырау һәм саңгырау тартыклар.Язуда тартык авазларны белдерә торган хәрефләр.Татар теленә хас үзенчәлекле авазлар.Татар телендә сингармонизм законы:рәт һәм ирен гармониясе.

        Иҗек .Иҗек калыплары.Сүз басымы.Хикәя, сорау, боеру җөмләләрнең интонациясе

Татар теленең төп орфографик һәм орфоэпик нормалары.38 хәрефтән торган татар алфавиты.Хәрефләрнең каллиграфик яктан дөрес язылышы.

Лексикология

Сүз,аның лексик мәгънәсе.Бер һәм күп мәгънәле сүзләр.Туры һәм кучерелмә мәгънәле сүзләр.Синоним,антоним,омоном сүзләр.Татар теленең сүзлек составы.Төрки-татар сүзләре һәм алынма сүзләр.

Лексикография турында мәгълүмат.Сүзлекләрне куллана белү.

Сүз төзелеше һәм сүз ясалышы.

Сүзнең мәгънәле кисәкләре:тамыр һәм кушымчалар.Төрле сүз төркемнәрен ясый торган кушымчалар.Кушымчаларның ялгану тәртибе.Тамыр һәм ясалма сүзләр.Кушма һәм парлы сүзләр.Тамырдаш сүзләр.

 Морфология.

Исем.Исемнең лексик-семантик һәм морфологик-синтаксик үзенчәлекләре(Мәгънәсе,сораулары,формалары,ясалышы һәм язылышы).Ялгызлык һәм уртаклык исемнәре.Исемнең сан, килеш, тартым белән төрләнеше.

Сыйфат. Сыйфатның лексик-семантик һәм морфологик-синтаксик үзенчәлекләре.Сыйфат дәрәҗәләре,аларның дөрес язылышы һәм кулланылышы.

Сан. Санның лексик-семантик һәм морфологик-синтаксик үзенчәлекләре.Микъдар,тәртип,җыю саннары.

Алмашлык.Зат,сорау,күрсәтү алмашлыклары.Аларның килеш белән төрләнеше.Алмашлыкларның сөйләмдәге роле.

Фигыль.Фигыльнең лексик-семантик һәм морфологик – синтаксик үзенчәлекләре.Боерык һәм хикәя фигыль.Аларның барлык-юклык,зат-сан белән төрләнеше Хикәя фигыльнең хәзерге,үткән һәм киләчәк заман формалары.Фигыльне сөйләмдә дөрес куллану.Инфинитив.

Рәвеш.Рәвешнең мәгънәләре һәм җөмләдә кулланылышы.

Бәйлек һәм бәйлек сүзләр.Баш,юнәлеш, чыгыш килешләрен таләп итә торган бәйлекләр,аларны сөйләмдә куллану.

Кисәкчә. Кисәкчәләрнең мәгънәләре,сөйләмдә кулланылышы.

Теркәгеч.Теркәгечләрнең төрләре,аларның җәмләдә кулланылышы.

 Синтаксис.

Сүзтезмә һәм җөмлә.Җыйнак һәм җәенке гади җөмлә. Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре.Җөмләдә сүз тәртибе.Әйтү максаты ягыннан җөмләнең төрләре һәм аларны дөрес интонация белән әйтү.

Тиңдәш кисәкләр,алар янында тыныш билгеләре.

Этнокультура өлкәсенә караган компетенция

Татар халкының милли гореф-гадәтләре,тарихы,мәдәнияте.Татар халкының мәкаль-әйтемнәре,табышмаклары.Татар халык авыз иҗаты үрнәкләре,матур әдәбият әсәрләреннән милли үзенчәлекне чагылдырган лексик берәмлекләр.Көндәлек аралашуга бәйле татар сөйләм этикеты нормалары.

Календарь-тематик планлаштыру

Тематик пландагы үзгәрешләр бите

«Әдәби уку»предметында укытуның көтелгән нәтиҗәләре

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр:

- дәреслек геройларына, күршеңә ярдәм итүдә танып-белү инициативасы күрсәтү;

- үз уңышларың,уңышсызлыкларың турында фикер йөртү;

үз мөмкинлекләреңне бәяләү;

- үз эшчәнлегенең нәтиҗәләрен яхшыртуга ихтыяҗ формалаштыру;

- мәгънә барлыкка китерү («Минем өчен моның нинди мәгънәсе һәм әһәмияте бар?» - дигән сорау кую)

 Метапредмет нәтиҗәләр

 Танып-белү гамәлләре:

- дәреслектә ориентлаша белү;

- шартлы билгеләрнең телен белү;

- рәсем һәм схемалар нигезендә биремнәр үтәү;

- төп билгеләрне аерып алу нигезендә кагыйдә формалаштыру;

- материаль объектлар кулланып биремнәр үтәү;

- дәреслек һәм мөстәкыйль эш дәфтәрендәге мәгълүматлар белән эшли белү;

Коммуникатив УУГ:                                                                                                      

тормыш тәҗрибәсен куллану;

- күршең белән хезмәттәшлек итү;

- үз фикереӊне һәм позицияӊне формалаштыру;

- уртак эшчәнлеккә һәм гомуми чишелешкә килү;

- күршеңнеӊ нәрсәне белүен һәм күрүен, нәрсәне белмәвен һәм күрмәвен исәпкә алып, аӊлаешлы сөйләм төзергә сораулар бирү;

- күршеңнеӊ эш-гамәлләрен контрольгә алу;

- сөйләмнеӊ диалог формасын үзләштерү.

Регулятив УУГ:

-кагыйдәләрне, күрсәтмәләрне истә тотып гамәлләр кылу;

- гамәлләрне таләп ителгән вакытта башлау һәм тәмамлау;

- үз эшчәнлегеңне контрольгә алу, биремне үтәүнең дөреслеген тикшерү;

- тормыш тәҗрибәсен куллану;

- эшләнгән эшнең сыйфатын һәм дәрәҗәсен билгеләү.

Предмет нәтиҗәләре

- укучыны әдәби әсәрләр аша туган ягы, дөнья халыклары мәдәнияте һәм тарихы белән таныштыру;

- әдәби әсәрне, сәнгатьнең үзенчәлекле бер төре буларак, башка сәнгать әсәрләре белән чагыштырып өйрәнү;

- әсәрнең жанрын билгеләгәндә, геройларга характеристика биргәндә анализ, чагыштыру, каршы кую ысулларын куллану;

- төрле характердагы әсәрләр белән таныштыру;

- кече яшьтәге мәктәп баласын үз фикерен курыкмыйча әйтергә, башкалар фикерен тыңлый һәм хөрмәт итәргә күнектерү;

-  укучыларны әдәби, фәнни, фәнни-популяр текстлардан үзләренә кирәкле мәгълүма т

“Әдәби уку” предметының эчтәлеге

Халык авыз иҗаты.

Мифлар турында гомуми күзаллау булдыру тларны эзләп таба белергә өйрәтү.

Борынгы халыкларның тормышы, кеше һәм табигать арасындагы мөнәсәбәт. Тормыш агачы. Тотем хайван һәм үсемлекләр, кешеләрнең аларга карашы, борынгы традицияләрнең сакланышы.

Тылсымлы әкиятләр.

 Дөнья турында борынгы күзаллаулар чагылышы. Тылсымлы әкият герое. Тылсым  дөньясы. Тылсымлы предметлар, сихри саннар, сүзләр, тылсымлы булышчылар, тылсымлы әкият законнары: әкият герое өеннән чыгып китә. Максатка ирешү юлы (тылсым  дөньясы, карурманнар аша үтүче юл, сынаулар, тылсымлы булышчы ярдәме, җиңү шатлыгы.) Халык әкиятләренең  мифлар, легендаларда чагылышы.

 Риваять һәм легендалар.

Риваять һәм легендаларда сөйләнгән геройлар, аларның кичерешләре. Тарихи бәйләнеш. Төрле атамалар. Аларның килеп чыгышы.Риваять һәм легендаларда бирелгән вакыйгаларның әкиятләрдә чагылышы.

Автор әкиятләре.

Автор әкиятләренең  халык әкиятлре белән охшашлыгы (жанр һәм  сюжет). Халык әкиятлрендәге тылсым юлы белән җиңүләр, автор әкиятләрендә акыл белән эш итеп уңышка ирешү, ярату һәм яратыла белүнең көче.

Фольклор жанрының тормышта, хәзерге вакытта яшәеше.

Халык традицияләре һәм бәйрәмнәре. Символик төшенчәләр. Гимннар (Татарстан гимны). Халык һәм автор әкиятләре.

Хикәя.

Хикәя жанры турнда күзаллау формалаштыруны дәвам итү. Хикәя геройлары, аларның портреты һәм характер үзенчәлекләренең башкарган гамәлләре аша чагылышы. Авторның үз героена мөнәсәбәте. Геройларга чагыштырмача характеристика. Герой яшәгән тирәлек, пейзаж.Хикәядәге чынбарлык чагылышы. Әдәби тел берәмлекләре.

Әкият һәм хикәя жанрының үзгәлеге турында күзаллау формалаштыру.

Әкият һәм хикәя жанрларының композиция үзенчәлеген (күзәтүләр аша) аңлату. Укучы-тыңлауга табигый көчләрнең серен, әкият геройларының серле тормыш агышын күрсәтү, хикәя геройлары-ның характерларында тормыштан алынган вакыйгаларны чагылдырып сөйләү.

Шигърият.

 Кеше һәм табигать бергәлеге. Дөньяны шагыйрь күзлегеннән чыгып күзаллау. Әйләнә-тирә дөнья матурлыгын шагыйрь өчен илһам чишмәсе булуын инандыру. Шагыйрьдә чагыштыру, сынландыру, эпитет.

Автор әсәрләрендә һәм  халык авыз иҗатында охшашлык. Чагыштыру,контраст,җанландыру кебек гади әдәби алымнарны таба белү. Җанлы сөйләмнең мөһим чараларын үзләштерү күнегүләре:темп,тавыш көче,тон,сөйләм мелодикасы(тавышны кутәрү ,түбәнәйтү).

Әсәр авторлары турында.

Шагыйрь, язучы, рәссамның биографиясе.

а) әсәрдә авторлар кичереше;

ә) автор күзәтүләренең чагылыш;

б) хәзерге заман авторлары белән очрашу, балаларның авторга сораулары, җаваплар.

Библиографик культура формалаштыру.

Эчтәлек бите белән танышу, аңа карап, кирәкле әсәрне китаптан таба белү, кече яштәге мәктәп баласының дәреслектән тыш эчтәлген оештыру: өй, мәктәп китапханәләреннән файдалану. Фән буенча сүзлек, белешмә әдәбият, вакытлы матбугат белән эшләү. Балалар китабы белән эшләү. Китапның төп өч элементын аеру: китап тышлыгы, китап төпсәсе, битләре. Китапны саклап тоту күнекмәләре булдыру. Төрле җыентыклар төзергә өйрәнү.

Уку, сөйләү, тыңлау күнекмәләре формалаштыру.

Сәнгатьле уку күнекмәләре формалаштыру ( интонация, тон, темп саклап кычкырып уку). Автор бирергә теләгән картинаны күзал-лау. Эчтән укый белергә күнектерү. Чылбыр рәвешендә укыганда, үз урыныңны белеп, чират буенча уку. Укылган әсәргә анализ ясау. Уку техникасын үстерү.

Дүртенче сыйныф программасы, әдәбиятны өйрәнүнең  бердәм принципларын ёщм бурычларын саклаган хәлдә , укучыларны гомуми һәм эстетик үсешнең яңа баскычына күтәрә. Беренче мәртәбә миф (дастан) төшенчәсе белән таныштырыла. Мифларның килеп чыгышы ышанулар, ырымнар белән бәйләнгән. Мифлар халык авыз иҗатын ,мәдәниятнең киңрәк өлкәләренә алып чыгалар. Дүртенче сыйныф әдәбиятының төп үзенчәлеге- мифлар һәм,халык авыз иҗатының хайваннар  турындагы әкиятләр, фантазтик әкиятләр, табышмаклар, санамышлар, үртәвечләр, эндәшләр белән бәйләнештә торуы турында гомуми күзаллау булдыру. Фольклор текстлары аша укучыларга тарихи элементлар (географик һәм тарихи атамалар, язу барлыкка килгәннән соң кешеләр тормышы ) бирелә. Укучылар фольклор әсәрләренең жанр үзенчәлекләре саклануын аңларга тиешләр.

  Халык әдәбиятында вакыт төшенчәсе табигать циклы- ел фасыллары түгәрәге сыман аңлатыла.Ә язучылар әсәрләрендә ул – тарих, вакыйгаларың тарихи  хәрәкәте һәм характерларның үсеше. Халык ваыз иҗатының төп байлыгы –табигый социаль тигезлекне  саклау һәм яклау. Ә автор иҗатында төп урында үзенең дөньяви проблемалары һәм борчу мәшәкатьләре булган кеше тора. Дүртенче сыйныф программасы чит ил һәм үз илебезнең сынлы сәнгать әсәрләре белән таныштыруны дәвам итә.

Төрле поэтик әсәрләр аша укучыларга парлы һәм арадаш рифмаларның ритмлылыгы фольклорларга нигезләнгәнлеге  аңлатыла.Укучыларның хикәяләүнең төрле төрләре турындагы белемнәре үстерелә: алар чәчмә һәм шигъри әсәрләр белән танышуны дәвам итәләр. Беренче мәртәбә драма әсәрләре белән танышалар.  

Дүртенче сыйныф программасы композициясе һәм сюжеты  катлаулы булган күләмле әсәрләрне анализлауны күздә тота . Авторның әйтергә теләгән төп фикерен ачыклау аша язучылар язган әсәрләрнең үзенчәлеге турында күзаллау булдырыла. Автор (язучы) ,автор фикере(точка зрения)  проблемаларын чишеп , программа :

 - лирикада хисләрне белдерү;

- герой белән сөйләүче арасындагы тормышны күзаллауның тәңгәл килү-килмәве;

- тәрҗемә проблемаларын хәл итә.

Дүртенче сыйныфта югары сыйныфларда кирәк булачак белем һәм күнекмәләргә нигез салына. Бу чорда балалар халык авыз иҗатының төрле жанрларына һәм автор әсәрләренә анализ ясый һәм бәя бирә белергә тиешләр.

Дүртенче сыйныфны тәмамлауның  йомгагы булып: әдәби әсәрне башлангыч анализлый белү күнекмәсе булдыру; Төрле жанрдагы әсәрләр буенча телдән һәм язма сөйләм төзи белү ( ирекле темаларга инша язу, ике әсәрне чагыштырып анализлау, бирелгән әсәргә аннотация язу), балалар әдәбиятында ориентлаша белү, әдәби әсәрләр аша эстетик хисләр тәрбияләү тора. 

“Әдәби уку” предметын тематик планлаштыру

Класстан тыш уку – 7 сәг.

Халык авыз иҗаты.

“Җир ничек яралган?” (легенда), “Күкнең күтәрелүе (хикәят), “Айдархан һәм сәхабәләр, (легенда), “Пәйгамбәрнең тууы һәм  аның балачагы”, “Абага чәчәге (хикәят), “Ак бүре”(риваять), “Кырык кыз”( риваять), “Мәрҗан каласы һәм  унике кыз” (хикәят), “Дөнья яратылу турында” (миф), “Хапи алла турында” (миф), “Чыршы ни өчен мәңге яшел?” (легенда) . әкиятләр: “Ак байтал”, “Ак бүре”, “Еланнар патшасы Шаһмара”, “Үги кыз” , “Ике кыз”, “Бумеранг”(Австралия халкы әкияте).

Борынгы язучылар һәм татар әдәбияты классиклары

Кол Гали “Кыйссаи Йосыф”.

Г. Тукай : “Таз”, “Яз галәмәтләре”.

Дәрдемәнд: “Гали”.

З. Ярмәки: “Иртә”, “Ак каен”.

М.Җәлил: “Дару”.

К.Насыйри. “Каз итен коймакка төреп, каймакка манып ашау”.

Н.Исәнбәт: “ Кышкы төндә”, “Туган ил”, “Өч матур сүз”.

Ш.Бабич: “ Тын төн”, “Габдулла әфәнде Тукай”. .

А. Алиш. “Сертотмас Үрдәк”.

Г.Кутуй.” Яшен”.

Ш.Галиев:”Кол Галигә”, “Алсу дөнья”, “Җирдә миңа ни кирәк?”, “Урман ява”, “Тукран сые”.

Г.Ибраһимов: “ Укудан кайткач”.

Г.Галиев.” Бибкәй аланы”.

Ф.Әмирхан. “ Кечкенә хезмәтче”.

К.Нәҗми: “Нәсимәнең беренче эш көне”.

З.Бәшири: “ Бер асрауның аһ-зары”.

Н.Думави: “ “Беренче кар”, “Ятим бала”.

М.Мәһдиев: “Бәхилләшү”.

С.Хәким: “ “Яратам мин”, “Тегермән стенасындагы язулар”.

Ә.Фәйзи :”Асрарга бала бирәм”.

Ф.Хөсни:”Малай белән солдат”.

Ш.Рәкыйпов: “ Төнге очыш”.

И.Туктар: “Букет”, “Бер каен үсә”.

Г.Хәсәнов: “ Аккош”, “Абага”.

Г.Сабитов: “Кадерле ул туган як!”, “Чәчәк нигә боекты?”.

Н.Арсланов: “Халкыма”.

Җ.Тәрҗеманов: “Шуктуган”, “Тукран малае Шуктуган”.

Л.Ихсанова : “ Шомырт чәчәкләре ак кына”.

Ф.Яруллин: “Буар елан”.

М.Әгъләмов: “Матурлык минем белән”.

Зөлфәт: “Кыз тавы”.

С.Шакир: “ Ландыш чәчәге”.

Р.Хафизова: “Кирлемән”.

Г.Латыйп:“Минем нәсел”.

Р.Гыйззәтуллин: “Язгы моң”.

К.Тимбикова: “Бану әби сабагы”.

К.Сибгатуллин: “Чыпчык”, “Бөтен кеше бүген шундый әйбәт”.

Роб.Әхмәтҗанов: “Безнең шигырь”.

Р.Хисмәтуллин: “Аһ. Бер китсә кирегә...”

Рус язучылары: Л. Толстой “Слива төше”. Н. Сладков: “Тыштан ялтырый, эчтән калтырый».

Татар язучылары һәм шагыйрьләре (бүгенге көн язучылары) Р. Миңнуллин: “Иртән иртүк”, “Атказанган сандугач”, “Машина тавышлы көчек турында кечкенә әкият”, “Сабантуйда”, “Татарларым”, “Минем телем”, “Утыз Имәнине укыганда туган уйлар”. Р. Фәйзуллин: “Быелгы яз”, “Минем әти”. Х.Камалов: “ Археолог”. Ә.Рәшит: “ Нәсел агачы”. К.Булатова:”Кичә генә”, “Шушы яктан, шушы туфрактан без”. Җ.Дәрзаман: “Бөҗәкләр белән сөйләшү”. Р. Вәлиева: “Изгеләр тавы”, Энҗе чәчәк”. “Бөтен дөнья ак кына”, “Онытма!”. Р. Вәлиев: “Кошлар кайта”, “Кайтчы, Сөембикә”, “Эт кояшы” (өзек), “Ватаным”. Н. Әхмәдиев: “Хәерле иртә”. И.Гыйлаҗев: “Тутыкмас тотка”, “Охшашлык”. Р.Харис: “Татарстан әләме”, “Зөләйха”, Ак карлар арасында”, “Елмай”, “Туган җирем”, “Фронтовиклар”. Л. Лерон: “Кыхмырый, Мыхмырый һәм Шыхмырый”. Э. Шәрифуллина6 “ Табигатьнең бер бөртеге”, Без татар балалары”, “Тормыш яме”. Г. Гыйльманов: “ Чишмәгә бардык”, Кайтаваз”, “Курай”, “Җавапсыз легенда”, “Минем исемем – Бүрек”.

В. Нуриев: “Ачуланма инде. Илһам!” Г. Рәхим:”Көз йөри”,  “Көзге моң”, “Көзге урман”, “Песнәк”, “Апрель”. Р. Корбан: “Көз нинә моңлы?”, “Ярдәм итик”, “Курай”. Йолдыз: “ Очрашу”. Р.Мингалим: “ Бүген төнлә күккә кара”. Батулла: “ Су ияләре”(әкият), “Терек-терек кырмыска”, “Салават күпере кайда йоклый?” В.Хәйруллина “ Хәерле көн”, “Алмаштыру”,“Наз”, “Чикерткә”. М.Мирза: “ Көз”, “Балачак хатирәсе”. Ф.Бәйрәмова: “Кара пулат”. Мөҗәһит: “Бер яфрак зары”. Д.Гайнетдинова: “Исәнме, яңа көн”, “Батыр Хәбир”. Л.Гыймадиева: “Кара урман, караңгы төн”. Н.Сәйяр: “ Айсылу”. Р.Рахман: “ Кесәл”. Н.Каштан: “ Әрем исе”. Г.Вәлиева: “Кызыктырсалар да”, “Карт алаша колагы”. Ф.Тарханова: “Без бәлеш пешерәбез”, “Килде   пилмән ашыйсы”. И Нәбиуллина: “Тәмле тел”. Ф. Мәҗитов: “Яңгыр кызы Гөлтамчы”. Г.Мөхәммәтшин: “ Туган як”. М.Галиев: “ Туган як”. Г.Морат: “ Чит тел”. С.Гаффарова: “Көз”. Р.Зәйдулла: “Кол Гали”.

Класстан тыш уку – 7сәг.

 Календарь-тематик планланлаштыру

Тематик пландагы үзгәрешләр бите

Шәхескә кагылышлы:

-  укучының җаваплылык хисен активлаштыру;

-  укуга һәм хезмәткә уңай мөнәсәбәт булдыру;

-   баланың үзаңын үстерү, милләтне, ватанны яратырга өйрәтү, горурлык һәм гражданлык хисләре тәрбияләү;

-   әхлак нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен төшендерү;

-  төрле чыганаклардан (сүзлекләр, энциклопедияләр, интернет-ресурслар һ.б.) танып-белү һәм коммуникатив ихтыяҗларны канәгатьләндерерлек

мәгълүматлар табарга күнектерү.

Регулятив УУГ:

-  дәреснең проблемасын (тема) һәм максатларын мөстәкыйль формалаштыру;

 -  проблеманы аңлап  гипотеза чыгару, үз фикереңне дәлилләр  китереп раслый  белү,

телдән (диалогик, монологик) һәм язма сөйләмдә сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен аерып алу, нәтиҗәләрне формалаштыру;

-  максатка ирешү юлларын билгеләү;

-  үз эшчәнлегеңнең нәтиҗәле булуына ирешү, үз эшчәнлегеңне контрольгә алу;

-  укытучы белән бергәләп, үз эшен, иптәшләренең җавапларын бәяләү;

-  кагыйдә, күрсәтмәләрне истә тоту һәм аларга ияреп гамәлләр кылу;-  эшләнгән эшкә бәя бирү, сыйфатын һәм дәрәҗәсен билгеләү.

        Танып-белү өлкәсендә:

     -аерым төр һәм жанрга караган әсәрләрне аңлап укый һәм кабул итә, эчтәлеген кабатлап (аерым очракларда текстны яттан) сөйли, кирәк чакта тексттан өзекләр китерә алуга ирешү;

    -укыган әдәби әсәрнең эчтәлеген, темасын, проблемасын, идеясен билгели, геройларын һәм әдәби дөньясын бәяли алуына, аның нинди төр һәм жанрга каравын аеруына ирешү;

   -укучының классик әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлларының төп фактларын белүе;

   -әдәби текстның мәгънәви өлешләрен аерып чыгарып, укыган буенча тезислар һәм план төзү, геройларга характеристика бирү,сюжет, композиция үзенчәлекләрен, махсус сурәтләү чараларының ролен билгеләү күнекмәсе булдыру

   -укыган әсәр буенча фикер алышуда катнашырга, оппонентларның фикерен исәпкә алып, үз карашларын расларга һәм дәлилләргә, әдәбият белеме төшенчәләренә мөрәҗәгать итәргә өйрәтү

        Коммуникатив УУГ

        -  диалог төзүдә һәм коллектив фикер алышуда катнашу;

-  сыйныфташлары һәм  укытучы белән уку эшчәнлеген оештыруда хезмәттәшлек итү;

-  төрле фикерләрне исәпкә алып эш итү;

-  үз фикерен дәлилли белү, тормыштан мисаллар китерү;-  төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау;

-  үз фикерен тулы һәм төгәл итеп әйтә белү; -  күмәк эш вакытында уртак фикергә килү;

-  мәгълүмат туплауда үзара хезмәттәшлек итүдә инициативасы күрсәтү;-  укылган текстлар буенча сораулар бирә алу;

-  бирелгән текстларның дәвамын үзлектән сөйләп карау,фикер әйтү  автор фикере белән чагыштыру;

-  үз эшен контрольдә тоту, сыйныфташларына ярдәм итү;

-  коммуникатив күнекмәләрнең кеше тормышындагы ролен билгеләү;

-  үз фикерләрен телдән һәм язмача җиткерә белү;

-  башкаларны тыңлый, киңәш бирә белү;

-  сыйныфташлары  каршында  төрле  темаларга,  башкарылган  проектлар  буенчачыгыш ясау;

-  иптәшенең гамәлләрен бәяләү, күрше белән хезмәттәшлек итү.

Предмет нәтиҗәләре:

-Халык авыз иҗаты: дастан жанрына хас сыйфатлар, аның төркемчәләре.

-ХХ гасыр башында сүз сәнгатенең шәрык һәм рус-Европа әдәби-фәлсәфи, мәдәни казанышларын үзләштерүе.

- Әдәби әсәрдәге образлылык. Кеше образлары: төп герой, ярдәмче герой, катнашучы геройлар, җыелма образлар, табигать образы, әйбер образы.  

- Әсәрдә жанр үзенчәлекләренең чагылышы.

-1920-1930 еллар әдәбияты.

-Лиро-эпик жанр -  поэма, гражданлык лирикасы, күңел лирикасы, автор позициясе төшенчәләре.

-Драма төренең комедия,  драма жанрлары

-Эпик жанрлар турындагы белемнәрне киңәйтү.  

-ХХ гасырның икенче яртысында татар әдәбияты.

Татар әдәбияты предметының эчтәлеге(70 сәгать)

Сәнгать төре буларак әдәбият. Әдәбиятның башка сәнгать төрләре арасында урыны. Сүз сәнгатендә  тормыш моделен төзү үзенчәлекләре. Тормышны һәм кешенең бай рухи дөньясын танып–белү чарасы буларак әдәбият. Аның әхлакый һәм эстетик яктан кешегә йогынтысы. (кереш дәрес формасында 1 сәгать).

Халык авыз иҗаты. Дастан жанрына хас сыйфатлар, аның төркемчәләре. Тарихи дастан буларак «Идегәй» дастаны (өзекләр).

ХХ гасыр башында сүз сәнгатенең шәрык һәм рус-Европа әдәби-фәлсәфи, мәдәни казанышларын үзләштерүе. Милләт проблемасының үзәккә куелуы, язучыларның әхлакый, фәлсәфи һәм әдәби–эстетик эзләнүләре, тәҗрибәләр. Яңа тип геройлар мәйданга чыгу. (Күзәтү характерында лекция).

Г.Тукайның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү.«Милләтә», “Милли моӊнар”, “Өзелгән өмид”, “Шагыйрь”, “Театр” шигырьләре. Гражданлык лирикасы,  автор позициясе төшенчәләре.

Н. Думавиның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү..«Яшь ана» хикәясе.Әсәрдә хикәя жанры үзенчәлекләренең чагылышы.Әдәби әсәрдәге образлылык. Кеше образлары: төп герой, ярдәмче герой, катнашучы геройлар, җыелма образлар.

Ш. Камалның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү.«Акчарлаклар» повесте (өзекләр). Әсәрдә жанр үзенчәлекләренең чагылышы. Әдәби әсәрдәге образлылык. Образ, символ, деталь, аллегория. Табигать образы, әйбер образы. Пейзаж, портрет. Психологизм. Әдәби әсәрдә урын һәм вакыт образы (хронотоп).

Чор: 1920-1930 еллар әдәбияты. Әдәби барышка тәэсир иткән тарихи сәбәпләр. Аларның әдәбиятны каршылыклы үсешкә китерүе. Әдәби әсәрләр төрлелек: милли традицияләрне дәвам иттерүче һәм яңа идеология кысаларында иҗат ителгән әсәрләр.(Күзәтү төсендәге лекия).

Һ.Такташның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү. “Мокамай” поэмасы. Лиро-эпик жанр -  поэма. Лирик һәм эпик төр сыйфатларының поэма жанрында чагылышы. Персонаж, характер. Композиция: тышкы һәм эчке корылыш. Әсәрдә сурәтләнгән дөнья. Әдәби әсәрдә урын һәм вакыт.Текст: эпиграф, багышлау.

Г.Исхакыйныңтормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү.«Җан Баевич» комедиясе. Драма төренең комедия  жанры турында белгәннәрне тулыландыру. Әдәби алымнар: кабатлау, янәшәлек, каршы кую, үткәнгә әйләнеп кайту (ретроспекция).  

Г.Ибраһимовның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү“Кызыл чәчәкләр” повесте.Эпик жанрлар турындагы белемнәрне киңәйтү. Әдәби әсәрдәге образлылык. Образ, символ, деталь, аллегория. Эчтәлек: вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст. Тема, проблема, идея, пафос. Идеал.  Чәчмә сөйләм үзенчәлекләре.

Чор әдәбияты. ХХ гасырның икенче яртысында татар әдәбиятының милли нигезләргә кайтуы, аның тарихи сәбәпләре.Әдәбиятның яңалыкка омтылышы: яңа иҗади агымнарга, жанр формаларына, темаларга мөрәҗәгать итү, әдәби герой мәсьәләсендә эзләнүләр.(Күзәтү характерында лекция). С.Хәкимнең тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү.«Әнкәй», «Бу кырлар, бу үзәннәрдә...» шигырьләре. Лирик жанр - күңел лирикасы. Тел–стиль чаралары (лексик, стилистик, фонетик чаралар һәм троплар). Тезмә сөйләм үзенчәлекләре.

Ә.Еникинең тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү. «Әйтелмәгән васыять» хикәясе.Әдәби әсәрдәге образлылык. Образ, символ, деталь, аллегория. Кеше образлары: төп герой, ярдәмче геройлар, җыелма образлар. Персонаж, характер, тип. Хикәяләүче,  автор образы, автор позициясе. 

Ш.Хөсәеновның тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү. «Әни килде» драмасы. Драма төренең драма жанрына хас үзенчәлекләр. Тема, проблема, идея, пафос. Идеал. Әдәби иҗат. Сәнгати алымнар һәм стиль. Әдәби алымнар: кабатлау, янәшәлек, каршы кую, үткәнгә әйләнеп кайту (ретроспекция). 

Г. Сабитовның     тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү. «Тәүге соклану», “Ярсулы яз” хикәяләре. Композиция: әсәр кору алымнары. Тема, проблема, идея, пафос. Идеал. Әсәрдә сурәтләнгән дөнья.

М.Мәһдиевнең  тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү.  «Без кырык беренче ел балалары» повесте. Хикәяләүче,  автор образы, автор позициясе. Әсәрнең геройлары. Сәнгати алымнар һәм стиль. Әдәби алымнар: кабатлау, янәшәлек, каршы кую, үткәнгә әйләнеп кайту (ретроспекция). М.Галиевның тормыш юлына кыскача күзәтү. “Уйна әле” хикәясе. Эпик жанрлар турындагы белемнәрне киңәйтү. Әдәби әсәрдәге образлылык. Тема, проблема, идея. Чәчмә сөйләм үзенчәлекләре.

Г.Гыйльмановның    тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү.  «Язмышның туган көне» хикәясе. Эчтәлек: вакыйга, күренеш, яшерен эчтәлек, контекст. Конфликт, сюжет, сюжет элементлары.

З.Хәкимнең тормыш юлы һәм иҗатына кыскача күзәтү. «Сәер кыз» драмасы. Драма төренең драма жанрына хас үзенчәлекләре. Тема, проблема, идея. Идеал. Сәнгати алымнар һәм стиль.

Р.Харисның тормыш юлына кыскача күзәтү. «Сабантуй» поэмасы. Лиро-эпик жанр -  поэма. Лирик һәм эпик төр сыйфатларының поэма жанрында чагылышы. Персонаж, характер. Композиция: тышкы һәм эчке корылыш. Милли бәйрәмнәр, гореф-гадәтләр.

Р. Фәйзуллинның тормыш юлына кыскача күзәтү. “Биеклек”, “Туган тел турында бер шигырь” әсәрләре, лирик жанрларны тану күнекмәсен үстерү, лирик герой сыйфатларын билгеләү. 

Дәрестән тыш уку өчен әсәрләр

1. Г.Исхакый “Кәҗүл читек”

2. С.Хәким “Дәверләр капкасы”

3. Укучылар мөстәкыйль рәвештә хәзерге чор әсәрен сайлап укый.

4. Вакытлы матбугатка күзәтү ясау.

Яттан өйрәнү өчен тәкъдим ителгән әсәрләр исемлеге

1. «Идегәй» дастаныннан өзек
2. Г.Тукай “Милли моңнар”.
3. Һ.Такташ  “Мокамай” поэмасыннан өзек
4. С.Хәким  «Әнкәй»
5. Ш.Хөсәеновның «Әни килде» драмасыннан бер монолог
6. М.Мәһдиевнең «Без кырык беренче ел балалары» повестеннан өзек
7. Р. Фәйзуллин “Туган тел турында бер шигырь” шигыреннән өзек.

Тематик планлаштыру

                                       Календарь- тематик планлаштыру

Тематик планлаштыруда үзгәрешләр

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр:

- шәхеснең әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү:

- милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру;

- әхлак нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен үзләштерү;

- күршеңә ярдәм итүдә танып-белү инициативасы күрсәтү;

- үз алдыңа максат кую, аңа ирешү юлларын эзләү;

- уңышларыңа яки уңышсызлыкларыңа, аларның сәбәпләренә дөрес бәя бирү;

- индивидуаль эшчәнлек стилен формалаштыру:

- төрле мәгълүмат чараларын (сүзлекләр, Интернет ресурслар һ.б.) танып-белү һәм аралашу вакытында куллану;

- активлыкка, мөстәкыйль, иҗади фикер йөртергә, фәнни-тикшеренү эшчәнлеген башкару, шәхес буларак формалашуны дәвам итү;

- үзең алган белем күнекмәләрен тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү.

Регулятив УУГ:

- дәреснең проблемасын (тема) һәм максатларын мөстәкыйль формалаштыру;

- проблеманы аңлап гипотеза чыгару, үз фикереңне дәлилләр китереп раслый белү, телдән (диалогик, монологик) һәм язма сөйләмдә сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен аерып алу, нәтиҗәләрне формалаштыру;

- максатка ирешү юлларын билгеләү;

- үз эшчәнлегеңнең нәтиҗәле булуына ирешү, үз эшчәнлегеңне контрольгә алу;

- укытучы белән бергәләп, үз эшен, иптәшләренең җавапларын бәяләү;

- кагыйдә, күрсәтмәләрне истә тоту һәм аларга ияреп гамәлләр кылу;

- эшләнгән эшкә бәя бирүсыйфатын һәм дәрәҗәсен билгеләү.

 Танып-белү гамәлләре:

- танып-белү юнәлешендәге максатларны билгеләү;

- укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль рәвештә оештыра белүе, бәяләве, үзенең кызыксынучанлык өлкәсен билгеләве;

-сүз һәм сүзтезмә турында мәгълүматлы булу;

-җөмлә, җөмлә төрләре;

-җөмлә кисәкләрен тану;

-җөмлә кисәкләре турында.Җөмлә кисәкләре ягыннан тикшерү;

-гади җөмлә синтаксисы;

- мөстәкыйль рәвештә теманы, куелган проблеманы ача белү, фикер йөртү;

- уку мәсьәләсе тирәсендә логик фикерләү;

- фикерләүдә логик чылбыр төзү;

- тема тирәсендәге төп билгеләрне аерып алу нигезендә кагыйдә формалаштыру;

- төрле мәгълүмат чаралары белән эшли, кирәкле мәгълүматны таба, анализлый һәм үз эшчәнлегендә куллана белү;

Коммуникатив УУГ:

- тыңлый белү;

- диалог төзүдә һәм коллектив фикер алышуда катнашу;

- сыйныфташлары һәм укытучы белән уку эшчәнлеген оештыруда хезмәттәшлек итү;

- төрле фикерләрне исәпкә алып эш итү;

- үз фикерен дәлилли белү, тормыштан мисаллар китерү;

- төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау;

- үз фикерен тулы һәм төгәл итеп әйтә белү;

- күмәк эш вакытында уртак фикергә килү;

- мәгълүмат туплауда үзара хезмәттәшлек итүдә инициативасы күрсәтү;

- укылган текстлар буенча сораулар бирә алу;

- бирелгән текстларның дәвамын үзлектән сөйләп карау, фикер әйтү автор фикере белән чагыштыру;

- үз эшен контрольдә тоту, сыйныфташларына ярдәм итү;

- коммуникатив күнекмәләрнең кеше тормышындагы ролен билгеләү;

- үз фикерләрен телдән һәм язмача җиткерә белү;

- башкаларны тыңлый, киңәш бирә белү;

- сыйныфташлары каршында төрле темаларга, башкарылган проектлар буенча чыгыш ясау;

- иптәшеңнең гамәлләрен бәяләү, күршең белән хезмәттәшлек итү.

Предмет нәтиҗәләре:

- тел материалы белән логик фикерләүне сорый торган эш төрләрен башкару;

- сүз төркемнәрен  сөйләмдә дөрес куллана белү күнекмәләрен үстерү;

- сүзтезмәләрне аера белү, алардагы ияртүче һәм иярүче сүзне билгеләп, бәйләүче чараларны күрсәтү;

-гади җөмлә синтаксисы;

-  җөмлә кисәкләре;

- морфологик, синтаксик анализ ясау элементларын үзләштерү;

- телдән һәм язма сөйләмне синонимнар, фразеологизмнар белән баету, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрдән дөрес файдалана белү, сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләрен урынлы куллану;

- төрле телләрдән кергән сүзләрнең мәгънәләрен аңлап куллану һәм дөрес әйтү күнекмәләре булдыру;

- сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча ныклы күнекмәләр булдыруны дәвам итү;

- телдән һәм язма сөйләм осталыгы һәм күнекмәләрен камилләштерү;

- укучыларны иҗади эшчәнлеккә тарту, проект эшләре белән кызыксындыру.

7 нче сыйныфта-2сәг.,  “Татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программалар” да  3 сәгать бирелгән, ләкин Базис уку планында 2 сәгать  бирелү сәбәпле түбәндәге темаларга сәгатьләр саны киметелде: морфология-4, сүз ясалышы темаларын кабатлауны-3; җөмләдә сүзләр бәйләнешен-4; сүзтезмәләрне өйрәнүнү-4, җөмләләрне төркемләүне-4, җөмләнең грамматик кисәкләрен өйрәнүне-5; гади җөмлә синтаксисы анализын кабатлауны-3 һәм бәйләнешле сөйләм үстерү сәгатьләре-8.

“Татар теле” предметының эчтәлеге

6 нчы сыйныфта үткәннәрне искә төшерү. Сүз  төркемнәре. Сүзләрнең ясалыш ягыннан төрләре, мәгънәле  кисәкләре, мәгънәләре, сөйләмдәге роле.

Гади җөмлә синтаксисы һәм тыныш билгеләре. Синтаксис турында төшенчә.Сөйләмдә сүзләр бәйләнеше. Тезүле бәйләнеш: тиңдәш кисәкләр арасындагы теркәгечле һәм теркәгечсез бәйләнеш, тиңдәш кисәкләр арасына куела торган тыныш билгеләре; тиңдәш кисәкләр янында гомумиләштерүче сүзләр; гомумиләштерүче сүзләр алдына һәм алардан соң куела торган тыныш билгеләре. Ияртүле бәйләнеш: иярүче һәм ияртүче сүз, аларның шартлы билгесе; ияртүле бәйләнештәге сүзләр арасында урнашкан хәбәрлекле, ачыклаулы, аныклаулы мөнәсәбәт.

Синтаксик берәмлекләр. Сүзтезмә. Сүзтезмә турында төшенчә. Фигыль сүзтезмә, сүзтезмәдәге бәйләүче чаралар.Исем сүзтезмә, сүзтезмәдәге бәйләүче чаралар.Сыйфат сүзтезмә, сүзтезмәдәге бәйләүче чаралар.

Алмашлык сүзтезмә, сүзтезмәдәге бәйләүче чаралар.Сан сүзтезмә, сүзтезмәдәге бәйләүче чаралар.Рәвеш сүзтезмә, сүзтезмәдәге бәйләүче чаралар.Хәбәрлек сүз сүзтезмә, сүзтезмәдәге бәйләүче чаралар.

Сүзтезмә турында гомуми төшенчәгә ия булу , төрле бәйләгеч чаралар кулланып фигыль, исем, сыйфат, алмашлык, сан, рәвеш, хәбәрлек сүз сүзтезмәләр төзү,сөйләмдә куллану, сүзтезмәләрне тикшерү тәртибенә ия булу.Бифункциональ кушымчалар (ясагыч һәм бәйләгеч функцияле кушымчалар).Бифункциональ кушымчалар турында гомуми төшенчәгә  ия булу.Синтагма.

Җөмлә. Җөмлә төрләре.

Ике составлы җөмлә.Бер составлы җөмлә: бер составлы фигыль җөмлә, бер составлы исем җөмлә. Сүз җөмләләр.

Әйтү максаты ягыннан җөмлә төрләре: хикәя, сорау, боерык җөмлә.

Әйтү максаты ягыннан җөмләләрне хикәя,сорау,боерык,һәм тойгылы җөмләләргә бүленүе.

Тойгылы җөмлә: тойгылы хикәя, сорау, боерык җөмләләр; җөмләнең төрле урыннарында килгән эндәш һәм кереш сүзләр, ымлыклар, алар янында куела торган тыныш билгеләре.

Раслау һәм инкяр җөмләләр, җыйнак һәм җәенке җөмләләр.

Тулы һәм ким җөмләләр. Бу төр җөмләләрне төзү, аларны язмада урынлы файдалану.

Өстәлмәләр. Гомуми төшенчәгә ия булу.

Гади җөмлә. Теркәгечле һәм теркәгечсез кушма җөмләләр.

Җөмләнең грамматик кисәкләре.

Җөмләнең баш кисәкләре: ия, гади ия, тезмә ия; хәбәр, гади хәбәр, кушма хәбәр, аларның белдерелүе, җөмләдәге урыны.

Җөмләнең иярчен кисәкләре: аергыч, тиңдәш һәм тиңдәш булмаган аергычлар, аларның белдерелүе, җөмләдәге урыны.

Тәмамлык. Туры тәмамлык, кыек тәмамлык, аларның белдерелүе, җөмләдәге урыны.

Хәлләр. Хәлләрнең төрләре, аларның белдерелүе, җөмләдәге урыны.

Аныклагыч, аның белдерелүе, җөмләдәге урыны.

Җөмләнең тиңдәш кисәкләре: тиңдәш кисәкләрнең үзара бәйләнеше, тиңдәш кисәкләр янында тыныш билгеләре.

Җөмләнең модаль кисәкләре: эндәш сүзләр, кереш сүзләр, керешмәләр.

Җөмләдә сүз тәртибе. Язма һәм телдән сөйләмдә сүзләрнең туры һәм кире тәртибе.

Сөйләмдә логик басым.

Җөмләнең аерымланган  кисәкләре: җыйнак  һәм җәенке аерымланган  хәлләр, аныклагычлар, алар  янында  куела торган  тыныш  билгеләре.

Тематик планлаштыру

КАЛЕНДАРЬ-ТЕМАТИК ПЛАН