5 нче сыйныф рус төркеме өчен туган тел буенча эш программасы
рабочая программа (5 класс)

5 нче сыйныфлар өчен туган телдән эш программасы Россия Федерациясендәге һәм Татарстан Республикасындагы мәгарифкә кагылышлы хокукый-норматив актларга һәм федераль дәүләт стандартларына нигезләнеп төзелде:

- Россия Федерациясе мәгариф һәм фән Министрлыгының 2010 нчы елның 17 нче декабреннән 1897 нче номерлы приказы ("Об утверждении и введении в действие федерального государственного образовательного стандарта основного общего образования"); Россия Федерациясе мәгариф һәм фән Министрлыгы тарафыннан расланган 2014 нче елның 29 нчы декабреннән 1644 нче номерлы, 2015 нче елның 31 нче декабреннән 1577 нче номерлы  приказлары  нигезендәге үзгәрешләр белән;

- Татарстан Республикасы мәгариф һәм фән Министрлыгының 2016 нчы елның 3 нче мартыннан 1815/16 нчы номерлы хаты (О направлении рекомендаций по составлению образовательной программы и рабочих программ учебных предметов»);

- «Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программалар. 1-11 нче сыйныфлар», Казан: Татарстан китап нәшрияты, 2011нче ел;

- «Урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә рус телле балаларга татар телен комуникатив технология нигезендә укыту программасы. 1-11 нче сыйныфлар», төзүче-авторлар: Р.З. Хәйдәрова, Г.М. Әхмәтҗанова, Казан, 2018нче ел;

- 14 нче лицейның төп белем бирү программасы;

              - 14 нче лицейның 2019-2020 нче уку елына уку планы;

               -14 нче лицейның  эш программасы турында нигезләмәсе.

База дәрәҗәсе

Юнәлеше – урта (тулы) гомуми белем бирү

Программаның үтәлеше – 1ел

Төп гомуми белем бирү мәктәбендә рус телле балаларга татар теле укыту түбәндәге максатларга юнәлтелгән:

• татар телендә сөйләшүчеләр белән телдән яки язмача аралашу күнекмәләре булдыру: программада күрсәтелгән лексик берәмлекләрне, грамматик категорияләрне тану, аеру, аңлау, тәрҗемә итү дәрәҗәсендә генә түгел, аларны аралашу максатыннан сөйләмдә мөстәкыйль кулланырлык дәрәҗәдә өйрәнү;
• коммуникатив бурычлар куя һәм хәл итә белү, адекват рәвештә аралашуның вербаль һәм вербаль булмаган чараларыннан,  сөйләм этикеты үрнәкләреннән  файдалана алу, итагатьле һәм киң күңелле әңгәмәдәш булу;

• “Татар теле” предметына карата уңай мотивация һәм тотрыклы кызыксыну булдыру, һәм шулар нигезендә белем алуның алдагы баскычларында татар телен уңышлы үзләштерүгә шартлар тудыру.

УКЫТУНЫҢ КӨТЕЛГӘН НӘТИҖӘЛӘРЕ

Укытуның шәхси нәтиҗәләре

• укучыларда күпмилләтле җирлектә яшәүче халыкларга карата ихтирамлык, гражданлык бердәйлеге хисләре формалаштыру;
• туган җир, Ватан төшенчәләре, үз культураң аша дөнья культурасына карата ихтирам тәрбияләү, аны өйрәнү теләге формалаштыру;

• үзлегеңнең белемеңне арттыру һәм үз-үзеңне тәрбияләү нигезендә, үз эшчәнлегеңне оештыра алу осталыгын формалаштыру;
• әхлакый кагыйдәләрдә ориентлашу, аларны үтәүнең мәҗбүрилеген аңлау;
• әдәби әсәрләрдәге төрле тормыш ситуацияләренә һәм геройларның гамәлләренә гомумкешелек нормаларыннан чыгып бәя бирә белү.

                                                                                                                                                              2

Укытуның метапредмет нәтиҗәләре

Төп белем бирү баскычында татар теле, танып белү чарасы буларак,  укучыларның фикер йөртү,  интеллектуаль һәм иҗади сәләтләрен үстерүгә, шулай ук, реаль тормышта туган проблемаларны хәл итү өчен кирәк булган универсаль уку гамәлләрен  формалаштыруга хезмәт итә.

Танып белү нәтиҗәләре:

• фикерләүне үстерү белән бәйле психик функцияләр: логик фикерләү, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу, индуктив, дедуктив фикерли белү;
• иҗади һәм эзләнү характерындагы  проблеманы  билгеләү, аларны  чишү  өчен алгоритм төзи белү;
•  объектларны  чагыштыру, классификацияләү  өчен уртак билгеләрне  билгели белү;
• төп мәгълүматны  аеру, укылган яки тыңланган мәгълүматның эчтәлегенә бәя бирә белү;
• тиешле мәгълүматны табу өчен, энциклопедия, белешмәләр, сүзлекләр, электрон ресурслар куллана белү.

Регулятив нәтиҗәләр:

• уку хезмәтендә үзеңә максат куя, бурычларны билгели белү, ихтыяр көче, максатчанлык, активлык кебек сәләтләр формалашу;
• эш тәртибен аңлап, уку эшчәнлеген оештыра, нәтиҗәле эш алымнарын таба  белү;
• билгеләгән  критерийларга таянып, эш сыйфатына бәя бирә белү;
• укудагы уңышларның, уңышсызлыкларның сәбәбен аңлый, анализлый белү.

 Коммуникатив нәтиҗәләр:

• әңгәмәдәшеңнең фикерен тыңлый, аңа туры килерлек җавап бирә белү;
• әңгәмәдәш  белән  аралашу калыбын төзи белү;
• аралашучанлык, хислелек, эмпатия хисләре формалашу;
• парларда һәм күмәк эшли белү.

Укытуның предмет нәтиҗәләре

Укучының төп гомуми белем бирү мәктәбен тәмамлаганда, сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча түбәндәге предмет нәтиҗәләренә ия булуы планлаштырыла:

диалогик сөйләм:

• стандарт ситуацияләрдә сөйләмне башлый, дәвам итә, төгәлли белү;
• парлап яки күмәк сөйләшү барышында, үз фикереңне аңлата, раслый, дәлилли белү; ситуация аңлашылмаганда, сорау биреп ачыклый белү;
• риза булмау, үтенечне кире кага белү;
• бергә эшләргә тәкъдим итә белү.

монологик сөйләм:

• укыганның, ишеткәннең төп эчтәлеген җиткерә белү, үз мөнәсәбәтеңне белдерү;
• сораулар ярдәмендә, план буенча яисә мөстәкыйль рәвештә өйрәнгән текстны үз сүзләрең белән сөйли белү;
• текстны дәвам итеп, үзгәртеп сөйли белү;
• программада тәкъдим ителгән темалар буенча тиешле эзлеклелектә сөйли белү;
• төрле вакыйгалар, яңалыклар турында хәбәр итә белү;
• персонажларны тасвирлый белү.

тыңлап аңлау:

• сүзләрне, җөмләләрне тулысынча яки өлешчә тыңлап аңлау;
• сыйныфташларыңның сөйләмен тыңлап аңлый һәм аларга үз фикереңне аңлата, алар белән әңгәмә кора, әңгәмәдә катнаша белү;
• тәкъдим ителгән текстны тыңлап, эчтәлеге буенча сорау җөмләләр   төзи, сорауларга җавап бирә белү;          

                                                                                                                                                  3                  

• зур булмаган аутентив яки адаптацияләнгән әдәби әсәрләрдән өзекләрне, мәгълүмати характердагы текстларны, вакытлы матбугат язмаларын аңлап, эчтәлеге буенча фикереңне әйтә белү.

уку:

• татар теленең әйтелеш нормаларын саклап, сәнгатьле һәм аңлап укый белү;
• текстның эчтәлегенә нигезләнеп, контекст буенча яңа сүзләрнең мәгънәсен аңлый белү;
• күрмә-символик мәгълүматлы, иллюстрацияле, таблицалы текстлар белән эшләү күнекмәләренә ия булу;
• текст укыганда, кирәкле мәгълүматны аерып алу, системага салу, чагыштыру, анализлау, гомумиләштерү, интерпретацияләү һәм үзгәртү кебек эшчәнлекләрне үзләштерү;
• текстның эчтәлегенә нигезләнеп, контекст буенча яңа сүзләрнең мәгънәсен аңлый белү.

язу:

• өйрәнелгән темалар буенча актив кулланылышта булган сүзләрне дөрес яза белү;
• конкрет бер тема буенча хикәя төзеп яза белү;
• прагматик текстлар (рецептлар, белдерүләр, афиша һ.б.), эпистоляр жанр текстларын (шәхси һәм рәсми хатлар, котлаулар һ.б.) төзеп яза белү;
• үзеңне борчыган проблемага карата фикерләреңне язмача җиткерә белү;
• тәкъдим ителгән текстның эчтәлегенә нигезләнеп, аны үзгәртеп яки дәвам итеп яза белү;
• терәк сүзләр ярдәмендә кечкенә хикәя төзеп язу.

                                                                                                                                                              4

УКЫТУ ПРЕДМЕТЫНЫҢ ЭЧТӘЛЕГЕ

        Федераль базис укыту планында каралганча, туган телне өйрәнүгә 5  нче сыйныфта атнасына 2 сәгать исәбеннән елга 70 сәгать бирелә, бу Татарстан Республикасының базис укыту планына туры килә. Программа ФДББС таләпләренә нигезләнеп эшләнелде.         Программаның эчтәлеге түбәндәге бүлекләрдән тора һәм әлеге бүлекләр буенча үтәлергә тиешле минимумны чагылдыра.  

         Без мәктәптә. Дәресләр расписаниесе, дәресләр әзерләү, өй эше эшләү, билгеләр алу турында сөйләшү. Уку-язу әсбаплары, аларны тәртиптә, саклап тоту кагыйдәләре. «Китапханәдә» темасына караган лексика. Тартым һәм килеш белән төрләнгән исемнәрнең берлек һәм күплек сандагы кушымчалары.  Микъдар, тәртип, җыю саннары. Хәзерге заман  һәм билгеле үткән заман хикәя фигыльләрнең барлыкта һәм юклыкта зат-сан белән төрләнеше. Боерык фигыльнең барлыкта һәм юклыкта  2нче затта төрләнеше. Өйрәнелгән, актив куллануда булган  сүзләрне дөрес язу. Хикәя язу.

        Мин – өйдә булышчы. «Без әти-әнигә булышабыз», «Өйдәге эшләр», «Без бергә эшлибез», «Кем эшләми - шул ашамый» темаларына караган лексика, аларны сөйләмдә куллану. Өй хезмәте өчен рәхмәт белдерү һәм  мактау. Өйрәнелгән  сүзләрне дөрес язу.  Билгесез үткән заман хикәя фигыльнең барлыкта зат-сан белән төрләнеше. Фигыльнең инфинитив формасын сөйләмдә куллану. Фигыльнең инфинитив формасын модаль сүзләр (кирәк, кирәкми, ярый, ярамый) белән сөйләмдә куллану. Өчен, шикелле бәйлекләрен сөйләмдә куллану. Эшләргә телим   төзелмәсен сөйләмдә куллану.

        Дуслар белән күңелле. Дустың турында сөйләргә өйрәнү. Дус була белү сыйфатлары. Дуслар белән итәгатьле сөйләшү үрнәкләре. Дуслар, өлкәннәр белән телефоннан сөйләшү әдәбе. Дуслар белән туган көн үткәрү турында сөйләшү. Кибеттән ризыклар алу, табын әзерләү, табын янында үз-үзеңне тоту турында сөйләшү өчен яңа лексиканы үзләштерү, аларны сөйләмгә кертү. Өйрәнелгән , актив куллануда булган  сүзләрне дөрес язу.  Исемнәргә кушымчалар ялгану тәртибе. Исемнәрнең килеш белән төрләнешен кабатлау.  Сыйфат дәрәҗәләре, аларны сөйләмдә куллану. Боеруны һәм үтенечне белдерү формалары.

        Дүрт аяклы дусларыбыз. Дүрт аяклы дусларның токымнары,  кыяфәтләре, гадәтләре турында сөйләшү өчен кирәкле сүзләр, аларны үзләштерү, дөрес язу. Ялгызлык һәм уртаклык исемнәре, аларны сөйләмдә куллану. Мин, син, ул зат алмашлыкларын төшем, урын-вакыт килешләрендә сөйләмдә куллану.

        Без спорт яратабыз. Тән әгъзаларының атамалары. «Табибта» темасына караган лексика. Сәламәт булу кагыйдәләре,  спорт белән шөгыльләнү турында фикер алышу. Тамыр, кушма, парлы, тезмә исемнәрнең ясалышы, аларны сөйләмдә куллану. Кереш сүзләрне (минемчә, синеңчә, билгеле, әлбәттә, беренчедән, минем фикеремчә) сөйләмдә куллану. Актив куллануда булган  сүзләрне дөрес язу күнегүләре.

        Грамматик минимум. Ялгызлык һәм уртаклык исемнәре. Тартым һәм килеш белән төрләнгән исемнәрнең берлек һәм күплек сандагы кушымчаларын аера белү. Тамыр, кушма парлы, тезмә исемнәрнең ясалышы, аларның сөйләмдә куллануын кабатлау. Исемнәргә кушымчалар ялгану тәртибе. Сыйфат дәрәҗәләре белән таныштыру, аларны сөйләмдә куллану. Микъдар, тәртип, җыю саннарын аера белү. Мин, син, ул зат алмашлыкларының, төшем килешләрендә сөйләмдә куллана белү. Зат алмашлыкларының урын-вакыт килешендә сөйләмдә куллану. Хәзерге заман хикәя фигыльнең барлыкта һәм юклыкта зат-сан белән төрләнеше. Билгеле үткән заман хикәя фигыльнең барлыкта һәм юклыкта зат-сан белән төрләнеше. Билгесез үткән заман хикәя фигыльнең барлыкта зат-сан белән төрләнеше белән танышу. Боерык фигыльнең барлыкта һәм юклыкта  2нче затта төрләнешен сөйләмдә куллану. Фигыльнең инфинитив формасын сөйләмдә куллану. Фигыльнең инфинитив формасын модаль сүзләр (кирәк, кирәкми, ярый, ярамый) белән сөйләмдә куллану. Эшләргә телим – төзелмәсен сөйләмдә куллану. Өчен, шикелле бәйлекләрен сөйләмдә куллану. Кереш сүзләрне (минемчә, синеңчә, билгеле, әлбәттә, беренчедән, минем фикеремчә) сөйләмдә куллану.

                                                                                                                                                             5

        Эш программасында ел буена үткәннәрне кабатлау өчен 4 дәрес бирелә. Укытучы бу дәресләрне  үз теләге буенча  үзгәртә ала. Бу сәгатьләрне мин һәр чирек ахырында проект эшчәнлеген тормышка ашыру максатында файдаландым.

     Эш программасын тормышка ашыру өчен Россия Федерациясенең Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән дәреслекләр исемлегендә түбәндәге дәреслек күрсәтелә: Р.З.Хәйдәрова, Г.М.Әхмәтҗанова 5 нче сыйныф Татар теле: рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен өйрәнүче укучылар өчен) Казан, “Татармультфильм” нәшрияты, 2017.

         Бу дәреслекнең ФДББС гриф тамгасы бар һәм Россия Федерациясенең Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән дәреслекләр исемлегендә бар.

Белем дәрәҗәсен тикшерү төрләре

ТЕМАТИК ПЛАНЛАШТЫРУ

КАЛЕНДАРЬ-ТЕМАТИК ПЛАН

*Курсив хәрефләр белән минимум темалары күрсәтелде

                           ТЕМАТИК ПЛАНГА ҮЗГӘРЕШЛӘР КЕРТҮ БИТЕ

                                                                                                                                                Кушымта 1

Рус телендә сөйләшүче балаларның сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча татар теленнән белем һәм күнекмәләрен бәяләү

5-9 нчы сыйныфлар

Кушымта 2

УКЫТУНЫ МАТДИ-ТЕХНИК ҺӘМ МӘГЪЛҮМАТИ ЯКТАН ТӘЭМИН ИТҮ

            Укытуның матди-техник яктан тәэмин ителеше башлангыч сыйныфларда да, 5-9нчы сыйныфларда да түбәндәгечә тәэмин ителә:

•  уку бинасы һәм ул урнашкан территория, кабинетлар  санитар һәм куркынычсызлык кагыйдәләренә туры килерлек итеп оештырыла;
•  укытучыларның һәм башка хезмәткәрләрнең эшчәнлеге тиешле таләпләргә туры китереп саклана;
•  укучыларда ашханә, спортзал, бассейн һ.б.ш. урыннардагы җиһазларга сакчыл караш, алардан тиешенчә файдалану, мәктәпнең эчке кагыйдәләрен үтәү зарурилыгы кебек сыйфатлар тәрбияләнә;
•  дәресләрдә файдалану өчен, китапханәдә тиешле санда китаплар, дәреслекләр, белешмә әдәбият, заманча техник чаралар булдырыла;
•  компьютер классларыннан укучыларның яшенә һәм сәламәтлегенә карап файдаланыла;
•  дәресләрдә һәм аннан тыш вакытларда телевидение һәм Интернет чараларыннан урынлы файдаланыла;
•  укучыларның физик мөмкинлекләрен исәпкә алып, дистанцион уку формасын файдалану күздә тотыла;
•  төп һәм югары сыйныфларда татар теле дәресләрендә кулланыла торган төрле таратма һәм күрсәтмә әсбапларның санитар нормаларга туры килүләре тәэмин ителә;
•  сәләтле укучыларга аерым якын килеп, аларны төрле  өстәмә -  фәнни җыентыкларда мәкаләләр бастыру, тезис һәм конспектлар төзү конкурсларында, тематик-гамәли конференцияләрдә, семинарларда  катнашу кебек  эшләргә җәлеп ителә.

Әдәбият исемлеге

1.  Хәйдәрова Р.З., Нәҗипова З.Р. “Татар теле. 6 нчы сыйныф”. Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек. Казан: “Татармультфильм” нәшрияты, 2014 нче ел

2. «Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан үрнәк программалар. 1-11 нче сыйныфлар», Казан: Татарстан китап нәшрияты, 2011нче ел.

3. Хәйдәрова Р.З., Р.Л. Малафеева,«Урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә рус телле балаларга татар телен комуникатив технология нигезендә укыту программасы. 1-11 нче сыйныфлар», Казан, 2014нче ел.

4. Хәйдәрова Р.З., Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмаларында татар теле укыту. 1-9нчы сыйныф (Укытучылар өчен методик кулланма). – Казан, «Татармультфильм», 2014нче ел.

5. Хәйдәрова Р.З., Әхмәтҗанова Г.М. Гомуми белем бирү оешмаларында рус телле балаларның татар теленнән белемнәрен контрольгә алу буенча биремнәр җыентыгы. – Яр Чаллы, 2014нче ел.

6. Харисов Ф.Ф. Татар телен чит тел буларак өйрәтүнең фәнни-методик нигезләре. – Казан, «Мәгариф», 2008нче ел.

Өстәмә әдәбият

1. Фатыйхова Р.Н. Татар теленнән диктантлар, контроль эшләр, тестлар. – Казан, Гыйлем нәшрияты, 2009нчы ел.

3. Насибуллина Р.Н. «Татарский язык в таблицах и схемах для русскоязычных учащихся начальных классов». – «Мәгариф» нәшрияты, 2007нче ел.

4. Максимов Н.В. «Урта мәктәптә татар теле укыту: Фонетика. Морфология. «Укытучылар өчен методик кулланма. – Казан: «Мәгариф» нәшрияты, 2004нче ел.

Интернет ресурслар

1. http://adiplar.narod.ru/

2. http://shigriyat.ru/

3.http://www.tatknigafund.ru/

4. http://miras.belem.ru/

5. http://www.tugantelem.narod.ru/

6. http://tatar.com.ru/

7. http://. tatar.ru  ТР рәсми серверы

8. http://. xat.ru Татар хат алышу хезмәте http://. suzlek.ruon-line русча сүзлек

9.http://. Kitapxane.at.ru татар телендәге әдәби әсәрләр китапханәсе

10.http://. Tatar.com.ru татар теле сүзлекләр һәм үзөйрәткечләр

11. http://. Tatarca.boom.ru татарча текстлар

12. Электрон ресурслар: «Бала» китапханәсе, «Татар мультфильмнары», мультимедиа укыту программалары; электрон китапханә; татар сайтлары (belem.ru, tatarile.org.com)