Разработка урока. "Алдын кушкаш". Урок внеклассного чтения.
план-конспект урока (5 класс)

Куулар Урана Серен-ооловна,

Чөөн-Хемчик кожууннуң Чадана

хоорайның 1 дугаар ортумак

школазының тыва дыл, чогаал

башкызы.

Тема: «Алдын кушкаш».

Класс: 5

Хевири: класстан дашкаар номчулга кичээли.

Сорулгалары: 1. Тоолдуңутказын өөреникчилерге билиндирери.

                         2. Уругларны мөзүлүг, чараш аажы-чаңга кижизидери.

                         3. Чугаасайзырадылгазынчекичээнгейниугландырары.

Дерилгези: слайдылар, тест, чуруктар, үлегер домактар, схема.

Кичээлдиң чорудуу:

I. Организастыг кезек. Өөреникчилерниң кичээлге белеткелин база класстың арыг-шеверин көөр. Четчелээшкинни чорудар.

II. Мурнунда өөренген темазын катаптаары. Тест-оюн «Кадар, казыыр» (эжеш ажыл). (1-ги слайд).

1. «Тос оолдуг Доктагана кадай» анаа тоолдарга хамааржыр (-).

2. Доктагана алдын, чааагай ча, согунну улуг оглунга берген (-).

3. Оолдарының аразында удуп чыткан эликтиң бүүрээн оттурбайн ап алыр эртемниг кижи база бар (+).

4. Доктагана кадайны хаан хүндүлеп уткуп алган (+)

5. Алышкылар Караты-Хаанның уруун Төре-Далайдан тып эккеп бергеннер (+).

6. Оолдар хаанның уруун Алдын-Доос куштуң уязындан тыпканнар (-).

7. Доктагананың сагынган черинден киргеш, сагынган черинден  үнер эртемниг оглу    даңгынаны кадай кылдыр алган (+).

  (чанында олурар эжи-биле ажылдааш, артында азы мурнунда олурар эштери-биле удур-дедир солушкаш, хынажыр, демдектерни салыр). (2-ги слайд).

III. Чаа тема.

1.Уруглар үш күзел, беш чүзүн мал, ак өг, чидиг балды, ортузу хос ыяш,   деп сөс каттыжыышкыннарын номчааш,  кичээлде өөренир темазын тодарадыр.

(3-кү слайд).

2. Кичээлдиң темазы болгаш сорулгалары-биле таныштырылга.

3. Словарьлыг ажыл (сөстерни чуруктар дузазы-биле тайылбырлаар, кыдыраашка бижиттирер).

Четки – балыктаарда ажыглаар херексел.

Казанак- чурттаар оран-сава

Хоозун-куруг

4. Тоолдуң рольдап номчулгазы, утказын эдерти чугаалаары. Аргажок бергедей берген кижи бар болза, дараазында схеманы ажыглап болур:

        балды        арга        кургаг ыяш        алдын кушкаш

                                                                                                            үш күзел

                                                                                     ыяш-даш     ак өг, аъш-чем   мал-маган

IV. Быжыглаашкын.

1.Өөреникчилерге айтырыглар:

- Ыяштың орнунга ашак чүге чедингенил?

- Ол чүге хаан болуксай берген деп бодаар силер?

- Кадай кандыг кижи-дир?

- Бир кижи өске кижиге эки чүүлдү кылып бээрге, бо тоолда ашак ышкаш: «Ам-даа, ам-даа эккел!»- деп болур бе?

- Силерниң араңарда ындыг оолдар, уруглар  бар бе?...

       Сула шимчээшкиннер чорудары. Башкы уругларга сөс каттыжыышкыннары адап бээр. Тоолга хамааржыр болза – адыштарын часкаар, хамаарышпас болза – баштарын чаяр: алдын даңгына, чөвүрээ чадыр, самдар өг, ортузу ирик ыяш, калдар ыт, беш чүзүн мал, алдын аптара, алдын кушкаш, хөй ыяш).

2. Тоолдуң улуг орус шүлүкчү А. С. Пушкинниң «Ашак болгаш алдын балык дугайында тоолу»-биле деңнелгезин чорудар. Дөмейлешкек база ылгалдыг талаларын тодарадыр (баштай 5-6-гы слайдылар-биле ажылдаар).

- Алдын кушкаш биле алдын балык канчап хорадай бергеннерил?

- Чүү чүвеге олар таарзынмааныл?

- Бо тоолдарның утказынга тааржыр үлегер домактар билир силер бе?...

3. Үлегер домактар-биле ажыл (бөлүктеп ажылдаары).

1-ги одуруг. Артык сеткил

                      Ара дүжер.

2-ги одуруг. Хырны тотса-даа,

                      Караа аш.

3-кү одуруг. Хоптак сеткил –

                      Хоозун чорук.

1).Үлегер домактарның утказын демнежип тайылбырлаар.

2).Үлегер домактарны орус дылче очулдурар.

V.  Кичээлдиң түңнелин үндүрүп, демдектер салыры.

VI. Бажыңга онаалга.

1. Ашактың мурнундан бир хүннүң демдеглелин бижиир.

2. Тоолга чурук чуруур.

Литература:

1. Кужугет М.А., Ооржак Л.Х. база бөлүк авторлар. Төрээн чогаал. 5 класс. К., 2013.

2. Куулар Ч.Ч. Матпаадыр. К., 2006.

3. Яндекс. Чуруктар. А.С.Пушкин «Ашак болгаш алдын балык дугайында тоол».

Кичээлдиң бот сайгарылгазы.

       Тыва улустуң «Алдын кушкаш» деп тоолун программа ёзугаар класстан дашкаар номчулга кичээли кылдыр эрттирген.

       Кичээлге албан турар ужурлуг 3 сорулга салдынган. Өөредиглиг болгаш чугаа сайзырадыр сорулгалардан аңгыда, сөзүглелдин сайгарылгалыг номчулгазын дамчыштыр кижизидиглиг сорулгаже кичээнгейни угландырган. Уругларны кижизиг, чараш аажы-чаңныг болур кылдыр чагып-сургаары – кайы-даа үеде эң чугула айтырыгларның бирээзи.

       Дерилге кылдыр техниктиг өөредилге херексели, тест, схема база чуруктар ажыглаттынган.

       Мурнунда кичээлде көргени темазын өөреникчилерниң кайы хире шиңгээткенин катаптап, хынаар сорулгалыг тест-биле ажыл бар.

       ФКӨС-түң негелдезин ёзугаар уругларның бот-тускайлаң, эжеш болгаш бөлүктеп ажылдаарының хевирлерин киирген. «Культураларның чугаалажылгазы» («Диалог культур») деп технологияның элементилери кылдыр ук тоолдуң улуг орус шүлүкчү А.С. Пушкинниң «Ашак болгаш алдын балык дугайында тоолу»-биле деңнелге, үлегер домактарны орус дылче очулдурар ажыл кирип турар. Оон аңгыда уругларның кадыкшылынче угланган тема-биле сырый харылзаалыг сула шимчээшкин минутазы кичээлде бар. Номчаан тоолунга хамаарыштыр айтырыгларга харыы кылдыр боттарының бодалдарын уруглар илередип турар.

         Бажыңга онаалганы ийи аңгы хевирге берген.