Разработка урока
методическая разработка по биологии (8 класс)

8-сыйныфта биология дәресе эшкәртмәсе

Дәрес темасы: Организмның эчке тирәлеге  компонентлары.

Дәреснең максаты: укучыларда организмның эчке тирәлеге һәм аның компонентлары турында белемнәр формалаштыру.

Бурычлар:

Укыту: эчке тирәлек компонентларына сыйфатлама бирү ; укучыларны кан һәм аның составы белән таныштыру;

Үстерелешле: укучыларда фикерләү сәләтен, танып белү эшчәнлеген, мөстәкыйльлеген,анализлау, төп өлешне аера белү алымнарын,нәтиҗә ясау күнекмәләрен  үстерү

Тәрбияви: укучыларда сәламәтлекләре турында кайгыртучанлык, парлы төркемнәрдә килешеп эшләү, үз фикереңне җиткерә белү күнекмәләрен  тәрбияләү. 

Дәреснең тибы: яңа белемнәрне үзләштерү дәресе

Дәреснең формасы: сөйләм дәрес

Дәреснең методы: күрсәтмәле-аңлатмалы; өлешчә эзләнүле; проектлар методы; демонстрацион метод;  парлы төркемдә эшләү;  дифференциаль алым методы.

Җиһазлау: Д.В. Колесов, Р.Д.Маш, 8- сыйныф дәреслеге, компьютер, проектор, экран, презентация слайдлары, тарату материаллары, кан әйләнеше сурәтләнгән таблица,әзер микропрепаратлар, микроскоплар, “Организмда кан һәм лимфа әйләнеше” таблица., И.И.Мечников портреты.

Кулланылган әдәбият:  

1. Сонин Н. И., Сапин М. Р. Биология. 8 кл. Человек. –М.: Дрофа, 2008
2. Драгомилов В.Н. Тесты по биологии, итоговая проверка знаний учащихся 6-11 классов общеобразовательных учебных заведений. - М.: Генжер, 1995
3.  Гуленков С.И., Дмитриева Т.А. «Тестовые задания для проверки знаний по биологии. Человек». М,. «Творческий центр», 1999г.
4.  Г.В. Чередникова «Биология. Человек. Поурочные планы. 8 класс по учебнику Д.В. Колесова, р.Д. Маша, И.Н. Беляева
5. Гольнева Д.П. «Человек, его здоровье и окружающая среда». Челябинск. «Факел»,1995г.
6. Каменский А.А., Соколова Н.А., Титов С.А. Биология. Ответы на вопросы. Для абитуриентов и учащихся 11 классов. Москва. 1997
7. Электронный учебник по анатомии и физиологии человека. - М.: Просвещение, 2004

I.Оештыру моменты

Хәерле көн! Исәнмесез,укучылар!!!

Зачёт эшенә анализ, билгеләрне әйтү, хаталар өстендә эш(төп хаталарны билгеләү)

II. Белемнәрне актуальләштерү этабы(слайд 1)

1. Тирәлек төшенчәсе нәрсәне аңлата?
2. Сезгә нинди тирәлекләр билгеле?
3. Организмның эчке тирәлегенә нәрсәләр керә?        

(укучыларның җаваплары тыңланыла)

  III. Укучыларның танып белү эшчәнлеген мотивлаштыру

    Укучылар, белгәнебезчә организмнар өчен ике төрле тирәлек хас: берсе тышкы - ягъни безне чорнап алган тирәлек. Ә икенчесе – эчке  ягъни организмның эчендәге тирәлеге.

      Әйдәгез, физика дәресләрендә алган белемнәрне кулланып, тышкы тирәлекнең нинди булуын билгелик әле. (фикерләр тыңланыла һәм тышкы тирәлекнең төп үзлекләре: газсыман, үзгәрүчән  даими булмаган икәнлеге ассызылана).

      Проблемалы сорау: Укучылар, ә эчке тирәлек, тышкы тирәлектән нәрсә белән аерыла икән соң? Организмның эчке тирәлегенә нинди үзлекләр хас? (фикерләр тыңланыла) Бүгенге дәрес барышында без эчке тирәлекнең барлык үзлекләренә кагылышлы сорауларга җаваплар эзләрбез.(укучыларга дәреснең темасы һәм максаты әйтелә; число һәм тема дәфтәргә язып куела)

IV.Яңа материалны беренчел кабул итү

Укучылар, эчке тирәлекнең компонентлары белән без түбәндәге схема аша танышырбыз.

      Кан сыек өлеш – плазмадан һәм формалы элементлардан тора. Плазманыц якынча 7% ын аксымнар алып тора. Алар арасында кан оюында катнаша торган аксым — фибриноген да була. Кан плазмасында углекислый газ, глюкоза, шулай ук башка туклыклы матдэлэр Ьэм таркалу продуктлары да бар. Формалы элементлар: эритроцитлар, лейкоцитлар, кан пластинкаларын — тромбоцитлардан тора. Иң нечкэ кан тамырларында — капиллярларда кан һэм тукыма кузэнэклэре арасында алмашу бара: каннын, сыек өлеше кан тамырларыннан өлешчэ чыга, ул кузэнэклэр аралыгына күчә  һэм тукыма сыекчасына әйләнә.

       Тукыма сыекчасы — эчке тирэлекнең икенче компоненты, анда кузэнэклэр урнашкан. Аныц составында 95% чамасы су, 0,9% минераль тозлар, 1,5% аксымнар Ьэм башка органик матдэлэр, шулай ук кислород һәм углекислый газ бар. Тукыма сыекчасыннан кузэнэклэр кан белэн килгэн туклыклы мат- дэлэрне Ьэм кислородны узлэренэ алалар. Э кузэнэклэр тукы¬ма сыекчасына таркалу продуктларын булеп чыгаралар. Һэм бары тик шуннан гына алар канга эләгә һэм аңа ияреп китә.

        Лимфа — эчке тирэлекнец оченче компоненты. Ул лим¬фа тамырлары буйлап хэрэкэт итэ. Лимфа тамырлары тукы маларда кузэнэклэрнең эпителиаль катлавыннан торган вак йомык капчыклардан башлана. Болары — лимфа капилляр- лары. Алар артык тукыма сыекчасын интенсив йоталар.

Лимфа тамырлары, бер-берсе белэн кушылып, теп лимфа юлын барлыкка китерэлэр, аныц аша лимфа кан системасына кучэ. (“Организмда кан һәм лимфа әйләнеше” таблицасын кулланып аңлатыла)

Физкультминут.

Укучылар, кешенең организмы тиешле күләмдә кислород белән тәэмин ителгәндә генә,  баш мие эшчәнлеге яхшы башкарыла, кешенең уйау-фикер йөртү сәләте дә югары була.Әйтегез әле органнарга, тукымаларга кислород каян килә? (фикерләр тыңланыла) Әйе,укучылар,  кан ярдәмендә организм буенча кислород хәрәкәт итә икән. Ягъни кан- транспорт функциясен үти икән.  Әйдәгез,укучылар, сәламәтлегебез турында кайгыртып кан йөрешен яхшырта торган күнегүләр эшләп китик әле.  Массаж ясау- билгеле булганча, кан йөрешен активлаштыра.

        Организмның эчке тирэлеге узгэручэн тигезлэнеш халэтендэ була, чөнки аның кайбер матдэлэре файдаланыла һэм бу тотылган мат-дэлэр тагын тулылана. Мондый чагыштырмача даимилекне – гамеостаз дип атыйлар.

Эритроцитлар — канныц тукымаларга кислород  һэм упкэлэргэ углекислый газ кучеруче кызыл кузэнэклэре. Эритро¬цит ике ягы батынкы диск формасында, мондый тезелешле булу аныц еслеген зурайта. Эритроцитньщ кызыл тесе узенэ бертерле матдэгэ — гемоглобинга бэйле. Упкэдэ ул, узенэ кислород кушып, оксигемоглобинга эйлэнэ. Тукымаларда бу кушылма кислородна Ьэм гемоглобинга таркала. Кислородны организм кузэнэклэре файдалана, э гемоглобин, узенэ угле¬кислый газны кушып, упкэгэ кайта, анда углекислый газны бирэ һэм яцадан кислородны куша. Гемоглобин НЬ символы белэн курсэтелэ. Барлык умырткалыларда, имезучелэрдэн тыш, эритро¬цит кузэнэгенен, теше була. Имезучелэрнен, елгергэн эритро- цитларында тешлэр булмый: алар усеш процессында юкка чыга. Эритроцитларнын, ике ягы да батынкы формада булуы Ьэм тешлэр булмавы газларны нэтиж,элерэк кучерергэ булышлык итэ, ченки кузэнэкнец зурайган еслеге кислородны тизрэк Ьэм кубрэк йота, э теш булмау кузэнэкнен, бетен кулэмен кислород Ьэм углекислый газ кучеру ечен фай- даланырга мемкинлек бирэ.

Лейкоцитлар — тешлэре яхшы усеш алган кан кузэнэклэре (43 нче рэсемне карагыз). Узлэре тессез булсалар да, алар- ны канныц ак тэнчеклэре (ак кан тэн¬чеклэре) дип йертэлэр. Лейкоцитларньщ теп функциясе — организмныц эчке ти- рэлегенэ элэккэн чит кушылмаларны Ьэм кузэнэклэрне тану Ьэм юк иту. Лейко-цитларньщ терле терлэре билгеле.

Лейкоцитларньң саны, организмда инфекция булуына, тэулекнец сэгатенэ, ашауга бэйле рэвештэ, 1 мм3 канда 4—8 мец чиклэрендэ тирбэлэ. Кайбер лейкоцит¬лар амебасыман хэрэкэтлэнэлэр. Чит кисэкчекне табып, ал ар аны ялган аяклары белэн эйлэндереп алалар, йоталар Ьэм юк итэлэр (45 нче рэсем). Бу куренешне Илья Ильич Мечников ача (1845—1916) һэм аны фагоцитоз, э лейкоцитларньщ узлэрен фагоцитлар («ашаучы кузэнэклэр») дип атый.

  Тромбоцитлар, яки кан пластинкалары, канныц оюында катнашалар. Җәрэхэтлэнгэн урыннан кан чыкканда, тромбоцитлар укмашалар Ьэм таркалалар. Бу вакытта алар кан¬ныц оюына китеруче химик реакциялэрдэ катнашучы фер- ментлар булеп чыгаралар. Кандагы сыек фибриноген аксымы ферментлар тээсирендэ эремэучэн фибрин аксымы ж,еплэренэ эверелуе нэтиж,эсендэ кан оеша. Кан кузэнэклэрен тоткар- лаучы челтэр барлыкка килэ. Бу оешкан кан, жэрэхэтне тома- лап, кан агуны туктата

   (укучылар таблица тутыралар) Канның формалы элементларына чагыштырма характеристика.

V. Алган белемнәрне практик биремнәр башкарганда куллану этабы.

Укучылар микроскоптан кеше һәм бака канының микропрепаратлаын карыйлар һәм тактада китерелгән сорауларга төркемнәрдә җавап әзерлиләр. Җавапларны дәфтәргә теркиләр.

VI.Алган белемнәрне гомумиләштерү

Биологик диктант

VI I. Дәресне йомгаклау

   Рефлексия : формалы элементларның өстәлләрдәге кәгазь моделеннән смайллар ясап, дәрестәге халәтне билгелибез.

VIII .Өй эше бирү.

Дифференциаль биремнәр карточкаларда

IХ. Укучыларның эшчәнлеген бәяләү,билгеләр кую.