Разработка урока
учебно-методический материал (5 класс)

Кичээлдиң этаптары

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөреникчиниң ажыл чорудулгазы

Өөредилгениң бүгү талалыг ажыл-чорудулгазының (УУД) планнаттынган түңнелдери, принциптери

1. Организастыг кезээ

(1 минута)

Башкының мендилежиг сөстери (аудиозапистиң үделгези-биле «Крошка Енот» деп м/ф «От улыбки»):

 (Слайд 2)

- Эки хүннүң мендизи-биле, уруглар. Эки хуннун мендизи-биле, уруглар! Мени Аяна Маадыр-ооловна дээр, Усть-Хадын  школазынын тыва дыл чогаал башкызы мен. Бот-боттарывысче көржүпкеш, хүлүмзүржүптээлиңерем. Чүге дизе «хүлүмзүрүг – сагыш-сеткилдиң чырыдыкчызы» дээр ышкажыгай. Ам дараазында аалчыларывысче хая көрүнгеш, хүлүмзүрээн чараш, чаптанчыг шырайларывыс-биле «Экии» деп мендилежиилиңерем.

Эр хейлер, олуттарыңарже олургулап алыңар. Силерниң сагыш-сеткилиңер чырыткылыг, өөрүшкүлүг болгаш дыка эки хөөннүг болганынарга өөрүп, бо хүн демниг болгаш найыралдыг ажылдар боор бис деп бүзүрээр-дир мен.

Өөреникчилдерниң мендилежири

Психологтуг эптежилгениң принциви (принцип психологической комфортности).

УУД: бот тускайлаң (личностный), коммуникативтиг.

Сорулгазы: уругларның аразынга эки күзээшкиннерлиг атмосфераны тургузары.

2. Билигни чидиглендирери

(актуализаци

я знаний)

(4 минута)

1. ….    иезин солуур.

    Оол     ….   солуур.

2. Чалгааның мурнунда …

         …            мурнунда хүндү.

3. Ада сөзүн … болбас.

     … сөзүн ижип болбас.

(Слайд 3)

 - Уруглар бо үлегер домактарда хөй сектер орнунга кандыг сөстер туруп болурул?

- Ук сөстерниң бижиири дөмей-дир бе?

- А уткалары бот-боттарындан кандыг-дыр?

- Бо үлегер домактарның уткаларын кым тайылбырлаптыарам, уруглар.

- Эр хейлер, ынчангаш бис чалгаа чорбайн, кежээ болуп, ада-иелеривис сөс-домаан дыңнап, оларны хүндүлеп, келир үеде оларның соон салгап ада-иевистиң чоргаарланыр төлептиг дээн ажы-төлү болур ужурлуг-дур бис.

- Уруглар, үлегер домактарда адаан шыйган сөстерни кандыг сөстер дээр-дир бис. Ону билип алырда, кроссвордтан тыптаалыңарам, чүү деп сөс үнүп кээр эвес.

Кроссворд.

1. Дылдың бүгү сөстерин, ооң словарьлыг курлавырын … дээр.

2. Дылдың үн, үжүк дугайында өөренир кезээ.

3. Өг иштинге черге чадар чадыг.

4. Тыва Республикада тыва дыл-биле дең эргелиг күрүне дылы.

5. Өгнүң хараача-биле хана тудуштурган кезээ.

6. Чаңгыс аай тускай чурум ёзугаар бүгү үжүктерни дес-дараалай чыскааганын … дээр.

7. Э,И,Ө,Ү – деп ажык үннерни мурнуу одуругнуң (дыл мурнунуң) ... ажык үннери дээр.

(Слайд 4)

Уруглар, узун дургаар чүү деп сөс чаштып чыдар-дыр?

- Бо хүн чүү деп тема өоренир-дир бис, уруглар?

- Эр хейлер! Шупту кыдырааштарыңар ажыткаш, бо хүнгү ай, хүннү болгаш теманың адын бижип алыңар.

- Кыс иезин солуур,

Оол адазын солуур

Чалгааныӊ- кежээниӊ,

 Кочу-хүндү.

Ада- ие,

Ажырып-ижип.

 - Кыс, адазын деп сөстер чок.

- Бижиири дөмей эвес.

- Бо сөстер бот-боттарындан удурланышкак уткаларлыг.

Өөреникчилерниң харыылары.

Уруглар кроссворд тып турар.

1. Лексика

2. Фонетика

3. Ширтек

4. Орус

5. Ынаа

6. Алфавит

7. Чымчак

- Антоним

- Бо хүн «Антоним» деп тема өөренир бис.

Ажыл-чорудулганың принциви (принцип деятельности). УУД: бот-

угланыышкынныг (регулятивный).

Практика опережающего обучения.

Ажыл-чорудулганың принциви (принцип деятельности). УУД: бот-угланыышкынныг (регулятивный), чаа билиг алыры (познавательный), чугаалажып билири (коммуникативный) (уругларның эскериичел чоруун, бот чугаазын, сонуургаалчал чоруун сайзырадыр, анализтеп, деңнеп чаңчыгар.

3. Кичээлдиң сорулгазын салыры

(1 минута)

 - Лексика деп улуг кезээвисти уламчылаар-дыр бис.

- Ынчангаш бис мурнувуска кандыг сорулга салып алыр бис?

- Шын-дыр, кичээлдиң төнчүзүнде бис сөзүглелден антонимнерни

 тып турар апаар бис. Ол ышкаш сөс курлавырывыс бичии-даа болза делгемчиир.

 - Кичээлдиң сорулгазы – кандыг сөстер антоним болурун эки билип алыр.

4. Чаа тема

(4 минут)

- Уруглар кандыг сөстерни антоним сөстер деп көрдүвүс.

- Эр хейлер! Удурланышкак уткалыг сөстерни антоним сөстер дээр.

- ам дараазында «Эжин тып» деп оюндан ойнаптаалынарам.

(Слайд 5)

 - Уруглар, ынчаарга биске  бир өөреникчизинден чагаа келген. Ол  чагааны номчуптар бис бе?

Чагаа.

Экии! Мен силерже улуг дилеглиг чагаамны бижип олур мен. Меӊээ дузалажып  көрүӊер.

Мээӊ өөредилгем багай. Кыдырааштарым хирлиг, бижиирим чүдек. Кичээлдер соонда бажыӊымче муӊгак чанар мен, чүге дээрге авам мээӊ дневнигим көргеш муӊгараар. Мен бодумну дыка   аас-кежик чок деп санаар-дыр мен.

(Слайд 6)

- Уруглар, бис бо өөреникчиге дузалажыптаалыӊар. Кандыг дуза чедирип болур бис дээрге, карартыр парлаан сөстерни  антоним сөстер-биле солуптар болзувусса, дыка улуг дузаны чедирер-дир бис. Ынчангаш кижи бүрүзү кыдыраажынга дыка дурген чагааныӊ сөзүглелин эде бижиптээлиӊер.

-Эр хейлер! Өөреникчи кижи канчаар өөренир болурул,уруглар?

- Удурланышкак уткалыг сөстерни антоним сөстер дээр.

Кортук-дидим, кадык-аарыг, актыг (невинный) – буруулуг, аар-чиик, аныяк-кырган, шынчы-мегечи, эвилен-ээлдек (вежливый)-каржы.

Багай-эки,

хирлиг-арыг,

чүдек-чараш,

мунгак-өөрүнчүг,

мунгараа-өөрүүр,

аас-кежик чок-аас -кежиктиг

Өөреникчилерниӊ харыызы.

- Өөреникчи кижи эки кызымаккай өөренир, быжыг билигни чедип алыр ужурлуг

Физминутка

(1 минута)

Физминутка. (Слайд 7)

- Уруглар, шупту туруп келгеш сула шимчээшкиннер кылыр бис.

Хатчыгаш, хатчыгаш (холдарын өрү көдүрер)

Хаактарны чайга ( холдарын  ийи кыдыынче чаяр)

Ол дег кылдыр бистер ( бүгү  мага-бодун ээлдирер)

Ооргавыс ээлдирээл.

1, 2, 3,4.

Катап катап эглирге,( мага-бодун долгандыр чайдынар)

кадыывыска ажыктыг.

 - Эр хейлер, уруглар. Олуруп алыңар.

5. Быжыглаашкын

   (7 минут)

- Уруглар номуңарның 36 дугаар арнында 59 дугаар мергежилгени кончуг дүрген кылыптаалыңарам.

(3 бөлүкке үлептер).

Домак-биле ажыл. (Слайд 8-9)

 «Сонуургакпайлар  делегейинден» медээ.

 Мен бөгүн силерге эртемниӊ аӊгы-аӊгы адырларындан  солун медээ белеткеп  алдым.   Ону номчуп бээр мен, а силер кыдырааштарыӊарга антоним сөстерни ушта бижиптерин кызыдар силер. Удурланышкак уткалыг сөстерни дефистеп ушта бижиир силер. ( самбырага бир өөреникчини ажылдадыр).

            Делегейде эӊ-не улуг ном Америкада. Ооӊ узуну 3 метр, кылыны- 1 метр. Ол номну ажыдарда тускай электрилиг аппарат хереглеттинип турар.

           А эӊ-не бичии ном - Иван Крыловтуӊ басняларыныӊ чыындызы.  Ук  номну  Петербург хоорайга 1855 чылда парлап үндүрген. Ооӊ хемчээли- от хавындан каш катап биче болуп турар.

      Эӊ-не узун алфавит  Кавказта чурттап чоруур абазтар деп чоннуӊ болуп турар. Ук алфавитте  71 үжүк бар.

      Европада эӊ-не кыска алфавиттин эдилекчилери итальяннар болгаш финнер болуп турар.  Ында 21 үжүк кирип турар.

Түӊнелди үндүрери: 

Сөзүглелден ,чүү деп сөстерни ушта бижип алдыӊар?

- Кандыг утканы илередип турар сөстер-дир?

- Бо сөстерни кайы  эртемде  ажыглап турарыл?

Оон аӊгыда антоним сөстер  кайда таваржып турар-дыр?

-Уруглар, ынчаарга   кандыг тʏӊнел ʏндуруп болур-дур бис?

Түӊнел: Антоним сөстерни чугле  тыва дыл кичээлинде эвес, чогаал, сан кичээлдеринде база  хөйү-биле ажыглап турар .

-Оон аӊгыда антоним сөстер кайда таваржып турар-дыр? (кичээлдиӊ

эгезинде кайыын тып  турдувус?).

Чугаага антоним сөстерниӊ ужур-дузазы чүдел?

- Эр хейлер,  теманы кончуг эки өөренип алган-дыр силер.

Өөреникчилер 3 бөлүкке чарлып алгаш, ажылдаар.

-Улуг- бичии, узун-кыска.

-Чʏвениӊ хемчээлин көргʏзʏп турар сөстер.

-Сан эртеминде ажыглап турар.

-Улегер домактарда, тывызыктарда ( ол дээрге улустуӊ аас чогаалында база таваржып турар).

-Удурланышкак уткалыг сөстер дылды байлак, чечен-мерген болдуруп турар.

Рефлексия

 - Уруглар бо хүн чүү деп тема өөрендивис?

- Антоним деп чүл?

Уруглар силер бо кичээлден эки чүнү билип алдыңар?

Чүнү билбейн бардыңар?

Дараазында кичээл моон-даа солун боор кылдыр катчып алгаш, чүнү канчалзывысса экил?

Кижи бурузунун мурнунда саазыннарны долдургаш, бодунга кичээлде ажылдаан демдээн салыр.

Ады, Фамилиязы___________________________

Демдээ: _________  

(Слайд 10)

-Антоним.

-Антонимнер дээрге удурланышкак утканы илередип чоруур сөстер.

Онаалга бээри,

демдек салыры

Бажыңга онаалга тыва улустуң аас чогаалындан

• 5 антонимнерлиг үлегер домактар  бижип эккээр силер.
• Бир эвес бо онаалганы кылып шыдавас кижи болза, мергежилге 61 арын 36.

(Слайд 11)