Cәйдәш безнең йөрәкләрдә
классный час на тему

                     Татарстан Республикасы

                    Кама Тамагы муниципаль районы

Сөйки  урта гомуми белем  бирү мәктәбе

Әдәби – музыкаль кичә

“”Сәйдәш безнең йөрәкләрдә”

Эшне башкаручы укытучы: 

                  I категорияле татар теле һәм  әдәбияты укытучысы

                           Алсу Хәмит  кызы Шакирова

2012 нче ел

Әдәби – музыкаль кичә

“Сәйдәш безнең йөрәкләрдә”.

          Зал бәйрәмчә бизәлгән. Уртада С. Сәйдәшев портреты.  Залда әкрен генә “Укучылар вальсы”ның көе (М.Хөсәен сүзләре, С.Сәйдәшев музыкасы) ишетелә. Берничә пар вальс әйләнә. Алып баручылар әкрен генә шигырь укыйлар.

1нче а.б.

                             Бу Шопен да, Бетховен да түгел.

                             Шулар заты, шулар кардәше.

                             Бу- татарның җир-табигать биргән

                             Кабатланмас мәшһүр Сәйдәше.

2нчеа.б.                     

                             Бу көйләрдә Көнбатыш та Көнчыгыш та түгел,

                             Үз аһәңе шушы якларның

                             Бу көйләрдә мин тарихын укыйм,

                             Кан тибешен тоям татарның

   1нче а.б.                  

                             Туган якның табигатен таныйм

                             Бу көйләрдән, Сәйдәш моңыннан

                             Кыйгачлатып әнә киек кошлар

                             Күтәрелә Кандыр буеннан.

   2нче а.б.                  

                        Бу көйләрдә бөтен тулылыгы,

                        Матурлыгы туган якларның...

                        Бу Шопен да Бетховен да түгел,

                        Бу- Сәйдәше безнең татарның.

1.а.б. Сәйдәш моңнары … Алар синең йөрәгеңә үтеп керә дә иң нечкә хисләреңне уята. Бөтен барлыгыңны биләп ала, дәртләндерә, ашкындыра, уйландыра. Күңелең якты, омтылышлы уйлар белән тула.Сине яшәргә чакыра. Хәтта иң зарлы, иң хәрәкәтле, күңелне тетрәткән фаҗигале моңнары да яшәүнең мәгънәсен аңларга ярдәм итә.

Театральләштерелгән күренеш. 20нче йөз башы. Казанда Шиһап Әмиров фатиры.

Кечкенә Салих гармунда уйнап утыра. Шул вакыт Шиһап Әхмәров кайтып керә.

Шиһап. Ә-ә, Салих энем, ни хәлләрдә? Уйныйсыңмы? Җырлыйсыңмы?

Салих. Исәнме, җизни. Уйныйм да, җырлыйм да шунда. Менә бүген тагын бер яңа җыр өйрәндем әле. Уйнап күрсәтимме?

Шиһап. Яле, яле, энем, әйдә, уйна әле, бик рәхәтләнеп тыңлармын. Менә, апаң белән бергәләп тыңларбыз. (Салих гармунда уйнап җырлый).

       Кыйгак- кыйгак каз кычкыра,

       Нинди моңлы каз икән?

       Җырласам, елыйсым килә,

       Әллә гомерем аз микән?

Шиһап. Әйе, бигрәк моңлы җыр икән. Әйбәт җырладың, молодец. Менә, Салих энем, мин сиңа тагын бер уен коралы алып кайттым бит әле. Кил әле монда. Бу – курай. Казан курае дип атала. Шәһәребезнең оста курайчыларыннан алдырттым. Мә, өйрән, гармуныңда уйнаган кебек, оста итеп уйнарга өйрән.

Салих. Рәхмәт, җизни. Әлбәттә, өйрәнермен.

Шиһап. Ә хәзер бар, ял ит, бераз урамда саф һавада йөреп кер. Бигрәк моңлы итеп җырлады, әйеме?

Хатыны. Әйе, күңеле сагышлы инде аның, күңеле моңлы. Эх, әтисе исән булса, үз гаиләсендә бөтенләй икенче булып үсәр иде балакаем.

Шиһап. Ни хәл итәсең бит, сайлаган язмыш түгел. Әле менә бүген Фатих белән сөйләшеп утырдык. Син, ди, Салих андый талантлы бала булгач, Заһидуллага дәшеп кара, ди. Заһидулла Салихка музыка дәресләре бирмәс микән дип әйтүе инде.

Хатыны. И – и, әйбәт булыр иде ул. Заһидулла белән күптән таныш бит сез, тыңламый калмас. Аннары Салихның да музыкага күңеле үсеп тора.

Шиһап. Шулай- шулай, малай музыкага битараф түгел. Заһидулла риза булса, берәр яхшырак инструмент, әйтик, рояль аласы булыр.(пәрдә ябыла).

“Әдрән диңгез” җыры башкарыла.( С. Сәйдәшев музыкасы, Т.Гыйззәт сүзләре)

1 а.б. Шиһап абый Әхмеров истәлекләрен күздән кичергәндә без мондый юлларны күрә алабыз: “Мин Салихта музыкаль сәләт барлыгын, музыканы үзләштерергә омтылуын күрдем һәм, уңайлы шартлар тудыру өчен, кулымнан килгәннең барын да эшләргә булдым. Шулай бер вакыт бер танышымны очратып:

• Салих өчен пианино яки рояль таба алмассың микән? Кыйммәт булмаса, алыр идек, - дидем. Танышым Салихны белә һәм аны ярата иде. Ул, куанып:
• Салих өчен рояльне җир астыннан да табарбыз, - диде.

Дүрт- биш көн үтмәгәндер, танышым рояль табып, аны безгә китереп тә куйды. Салих өйдә юк иде. Ул кайткач, мин аны инструмент янына чакырдым да:

• Менә, энекәш, сиңа бүләгем. Беркемнән дә курыкмыйча рәхәтләнеп уйна, өйрән. Сәнгать юлына сиңа зур уңышлар телим, дидем.

Музыка “Карурман” көе уйнала (С.Сәйдәшев музыкасы, К.Тинчурин сүзләре)

2 а.б.  

Искә төшә шушы пианино

Янына ук килеп утырса,

Нечкә генә бармаклары белән

Баскаларга кинәт тотынса.

        Туктый инде узып баручылар

        Уйный диеп Салих Сәйдәшев.

        Оча иде кебек сандугачлар

        Мең- мең төрле телдә сайрашып.

Гүя алар шушы зур тартмада

Үзләренә оя корганнар.

Җырлашырга кирәк чакларында

Тик Салихны көтеп торганнар.

       Әйе, гади иске пианино,

       Яңаларың торсын бер якта.

       Онытылмас дусның истәлеге-

       Сагыну хисен кабат уята.

1 а.б.  Талантлы композитор музыканың төрле жанр һәм формаларын үстерүгә юл ачты.Халыкка 400 дән артык җыр, романс. биюләр, увертюралар бүләк итте. ,,Галиябану» һәм ,,Сүнгән йолдызлар» спектакльләренә язган увертюралары  татар музыка сәнгатендәге беренче симфоник әсәрләр булып исәпләнә.

,,Галиябану» җыры башкарыла.

2.а.б. Уйнап  җибәр, дустым, Сәйдәш маршын,

           Күтәрелеп китсен күңелләр.

           Ни өчендер, белмим , башка көйләр

            Шушы кадәр дәртле түгелләр. (Гәрәй Рәхим)

1.а.б.  Марш Кызыл  Армиянең 11 еллыгына багышлап язылган. Ул  беренче тапкыр 1929 елның 23 февралендә башкарыла. Аны 60 – 70 кешелек оркестор уйный. Аңа Салих Сәйдәшев үзе дирижерлык итә.Көчле дәрт, энергия, тормышчан рух белән сугарылган  бу марш солдатларга бик ошый. Әсәр уйналып бетүгә залдагы кызылармеецлар аягүрә басып, композиторны бик озак алкышлыйлар. Салих Сәйдәшевне полкның почетлы кызылармеецы итеп кабул итәләр. Аңа солдат мундиры бирәләр. Күрнекле полководец Ворошилов бу маршка югары бәя бирә. Композитор үз исеме язылган сәгать белән бүләкләнә.

,,Совет Армиясе» маршы  яңгырый.

2.а.б. Татар музыка мәдәниятен үстерүгә Салих Сәйдәшев зур өлеш кертте. Ул язган көйләрдә халыкның җаны, моңы, характеры чагыла. Шүңа күрә сагына халкым моңлы Сәйдәшен.

1.а.б.                    Үлде , - диләр.

Ышанасы килми,

Юк үлмәдең, җырчы, үлмәдең.

-Якты йолдыз күктә сүнде, - диләр,

Юк , сүнмәдең, йолдыз сүнмәдең.

- Дәртле җырың,

Моңың тынды , - диләр;

Юк, тынмады алар, тынмады.

-Моңлы сазың синең сынды, - диләр,

Юк, сынмады, җырчы, сынмады.

Мәңге яшәр аның моңнары!

2.а.б. Шуның белән әдәби – музыкаль кичәбез тәмам. Игътибарыгыз өчен рәхмәт.

“Укучылар вальсы”ның көе (М.Хөсәен сүзләре, С.Сәйдәшев музыкасы) яңгырый.