К.Насыйри “ Әбугалисина” повесте. Шәхес белән җәмгыять арасындагы бәйләнеш
план-конспект урока (6 класс) на тему

кытучы

укучы

Бу портретта кем?

Ә әлеге бина белән К. Насыйрины нәрсә бәйли?

Игътибар итик әле быел К. Насыйриныӊ тууына ничә ел?  191 ел.

Слайд №1  

К. Насыйри.

Татар халкыныӊ 1825-1902 елларда яшәгән мәгърифәтчесе,  язучысы, галиме .  

Ул Татарстанныӊ Яшел үзән районы Олы Шырдан авылында дөньяга килә.

 К. Насыйри  дәреслекләр яза , сүзлекләр, календарьлар төзи hәм аларны үз хисабына бастырып чыгара.

Медицина, этнография  өстендә эшли

Аныӊ турында истәлекләрнеӊ кайберләре биредә саклана.

1 мин  

№1 җавап бирә

 Татарстанныӊ милли музее бинасы

Казан шәһәренеӊ Кремлевская урамында

Слайд №1

Бу кем һәйкәле?  Кем соӊ ул?

Слайд № 2

Әбүгалисина

Европада аны ничек атаганнар?

Европада Авицена дип атыйлар

Әйдәгез әле энциклопедик сүзлекләрдә Әбүгалисина  турында ни язылган икән ?

Слайд №3

Интернеттан викепедиядә таба

1 төркем, 3 төркем

2 төркем, 4 төркем

Әбүгалисина (980 елда туа. Галим философ табиб. Ул  сарай табибы, вәзир була . Барлыгы 450 хезмәт яза, шуларныӊ  274 се безнеӊ көннәргә килеп җиткән. Үләр алдыннан үзенеӊ бар хезмәтчеләрен бүләкләп  азат итәргә , бар байлыгын ярлыларга таратырга куша.

Интернеттан викепедиядә таба

Әлеге һәйкәл  Дүшәнбе шәһәрендә урнашкан. Кайсы ил шәһәре ул? Кайда урнашкан?  Картада  Тажикстан күрсәтелә

Слайд №4

 (Әбүгалисина) Урта Азиядә урнашкан Таҗикстаннныӊ башкаласы.

Бу ике шәхесне ни бәйли соӊ?

Слайд №5

 1. Әбүгалисина да К . Насыйри да үз заманнарыныӊ алдынгы карашлы шәхесләре,  галимнәре, укымышлылары:

2. К. Насыйри, Әбүгалисинаны фантастик җирлеккә күчереп, фантастик повесть язган;

3. Алар икесе дә үз чорыныӊ алдынгы карашлы, укымышлы, үзләре яшәгән җәмгыятькә файдалы шәхесләре булганнар.

4.  Безнеӊ фикеребезчә, алар икесе дә тырыш кешеләр

 Слайд 6

Димәк, безнең бүгенге темабыз:  шәхес белән җәмгыять арасындагы бәйләнеш  

Нинди әсәрдәге кайсы образ аша без моны эшләрбез?

 К. Насыйриныӊ «Әбүгалисина» әсәрендәге Әбүгалисина образы аша шәхес hәм җәмгыять бәйләнешен ачарбыз.

Нәрсә соӊ ул җәмгыять? Бу дөньяда кеше билгеле бер тирәлектә яши. Без аны нәрсә дип атыйбыз ? Балалар башта үзләре язалар, аннары сүзлектәге белән чагыштыралар.

 Җәмгыять- бер- берсе белән геграфик  яки социаль тирәлек белән беләйле кешеләр төркеме

Шәхес- зат, кеше

Ә хәзер Сингапур структурасы (парларга бүленеп эчтәлекне сөйләп чыгалар.) буенча эшләрбез 3 мин

Слайд №7

Укучылар,  карагыз әле менә бу машинага бер яктан гына карап бәя биреп булырмы икән ? Юк.

Шулай булгач, безнеӊ бурыч нинди булыр? Әбүгалисина образына төрле яклап бәя бирү.

 Гипотеза- Әбүгалисинаныӊ  уӊай герой булуга карамастан, гади кеше икәнлеген дәлилләү

Димәк, без бүген Әбүгалисина образын  6 ноктадан торып тикшерербез

Һәр  укучыда алты кәгазь, hәр төркемдә 6 кечкенә hәм бер зур кәгазь. (балалар күрсәтәләр).  Укучылар игътибар белән тыӊлагыз, Сезгә бирем 3 минутка бирелә. Сез башта hәр укучы дүрт үз мисалыгызны язасыз.

Соӊыннан hәр кешенеӊ иӊ унышлысын команданыӊ аерым кәгазенә язабыз. Ул кәгазьләр буенча hәр команда чиратлап җавап бирә hәм зур кәгазьгә команданыӊ уртак җавабын ябыштыра бара.

“Әбүгалисина” әсәренеӊ төп герое

Әбүгалисина

Димәк, безнең бүгенге темабыз.

 Әбүгалисина  һәм  ул яшәгән җәмгыять арасындагы бәйләнеш

 Слайд 8

Ак эшләпә.

(Без хәзер галим. Бары тик фактлар белән генә эшлибез)

3 мин

Без Әбугалисина турында ниләр беләбез

Ак эшләпә (Галим)

1 Бохара шәhәре янындагы Шәҗег авылында туа

2. Игезәк сыӊары була, туганы Әбелхарис

3. Бик зирәк һәм зиһенле ( Киез астына салынган кәгазьне сизеп:

- Белмим мәктәпнеӊ түшәме төшкәнме , әллә идәне күтәрелгәнме, әмма элеккечә түгел,-ди.

4. 12 яшеннән башкаларга, хәтта өлкән балаларга дәрес бирә

Берничә елдан аӊа Бохара тирәсендә тиӊнәр булмый

Уртак карточка ясыйлар№3 җавап бирә. Кирәк булса үзләренекенә өстиләр hәм Әбүгалисина моделенә ябыштыралар.

 3 мин

Аерым эшлиләр

Эш материалларын берләштерәбез

Слайд 9

Кара эшләпә  критик фикерлибез

Образныӊ тискәре якларын гына карыйбыз

Кара ноктадан (критик кабул итү)

1.Ялганлый 

2. куышка кереп качып калалар,

3. белемнәре ярдәмендә үзләре урынына субашныӊ башларын чаптыра,

 4. Хәлвәфрүшне кибәктән хәлвә ясарга өйрәтә- мошенниклык- сатып алучыларны алдый, патшаны кызы өчен борчуга сала ),

5. үч саклый(мунча эчен суыта, кар һәм бозга әйләндерә,  

сихер белән шөгыльләнә)

№4 җавап бирә

 Уртак карточка ясыйлар№4 җавап бирә. Кирәк булса үзләренекенә өстиләр hәм Әбүгалисина моделенә ябыштыралар.

Аерым эшлиләр

Эш материалларын берләштерәбез

 Слайд 10

Кызыл эшләпә- сез буноктада эмоциональ фикер йөртергә тиеш.

Кайсы урында сөендеге, ачуыгыз килде.Ул бәхетлеме

Кызыл ноктада

 1Аларны сихерчеләр бутап, башларын кисәсе булганда, алар бик тиз генә юкка чыгалар. Мин алар өчен сөендем

Хәлвәфрүшкә булышуы миӊа  ошады.  Хәлвәфрүш өчен сөендем

 Бәхетледер, чөнки ул үзе теләп Хәлвәфрүшнеӊ хәлен җиӊеләйтү өчен тырыша.

4. Әбүгалисинаныӊ үз белемен тынычлык максатта куллануы мине сокландыра. Уртак карточка ясыйлар, №2 җавап бирә. Кирәк булса үзләренекенә өстиләр hәм Әбүгалисина моделенә ябыштыралар.

Аерым эшлиләр

Эш материалларын берләштерәбез

Слайд 11

Сары эшләпә оптимист- геройныӊ уӊай яклары гына карала

Сары ноктадан

Әбугалисина уӊай герой.

Хәлвәфрүшкә булыша

Ул үзенеӊ тылсым көчен гади халыкка хезмәт иттертә.

Тырыш

Әбүгалисина белем көчен җәмгыять файдасына куллана

Аерым эшлиләр

Эш материалларын берләштерәбез

Слайд 12,13

Яшел эшләпә  -

Ни булмаса бу повесть килеп чыкмас иде

_________

Әбүгалисина образы җәмгыяттә типикмы андыйлар бармы. Ни өчен?

Ком белән эксперемент

Яшел нотадан (Креативщик)-  -

1. Әбүгалисина мәгарәгә кереп белем җыймаган булса, бу повесть та булмас иде.

2. Әбүгалисина образы җәмгыятьтә типик түгел, әмма андыйлар бар.

 3. Бүгенге көндә бик күп билгеле һәм билгеле булмаган кешеләр үз байлыклары белән бүлешәләр, ягъни хәйриячелек белән шөгыльләнәләр

Чулпан Хаматова- авыру балаларга ярдәм фонды оештыра

Алишер Усманов- меценат

Әсгать Галимҗанов- балалар йортына ат белән үзе җитештергән продукциясен ташый, аларга 68 автобус , күп балалы гаиләләргә 3 фатир сатып алган.

Екатерина Боброва- олимпиданыӊ алтын медалисты ,акчасын балаларга ярдәмгә бирә.

4. Алар җәмгыятькә файдалы.

5. Мин дә шулай эшләр идем

Аерым эшлиләр

Эш материалларын берләштерәбез

Слайд 14

Зәӊгәр эшләпә- нәтиҗә чыгару.

 (Герой турында ни әйтә   алабыз.)

Нәтиҗә :

1.Әугалисина идеаль түгел, әмма үз белемен кешеләр мәнфәгатенә куллану, җәмгыять файдасына яшәү аны герой дәрәжәсенә күтәрә.

Җәмгыятьтә берүзеӊ генә бәхетле булып булмый, башкалар турында да уйларга кирәк

 2. Аныӊ белеме башкаларга да, үзенә дә җитә.

3. Шушы белеме хисабына ул намусы белән конфликтка кермичә муллыкта гомер кичерә. 4. Кеше үз белемен җәмгыть файдасына куллана белсә, җәмгытьтә дә ул үз урынын таба. 

Ә җәмгыятьтә үз урныӊны табу- ул инде  синеӊ торырга йортыӊ, эшләргә эшеӊ, эшеӊ булгач акчаӊ бар дигән сүз.

Балалар ком белән тәҗрибә ясыйлар

Учыгызга ком алыгызhәм нык итеп кысыгыз. Ком керә дә чыга да алмый.

Ә хәзер аз гына бушатыгыз. Ком түгелә, әмма керә дә ала.

Димәк: Тормышта шулай, күпме аласыӊ, шулкадәр бирергә тиеш. Әбүгалисина да алган белемен кызганмыйча башкаларга өләшә. Белеме үзенә дә башкаларга да җитә.   Димәк, алган белем, эшләгән эшләр  үзебезгә дә җәмгыятькә дә файдалы булырга тиеш.

 Эшләгән макетларыбызны элеп куябыз.

Слайд 16

Бу персонаж аша нәрсәне колакка киртләп куярга тиеш.

Әбүгалисина образы турында ни әйтә алабыз?  Ул герой дәрәҗәсенә күтәрелгән кеше.

Без нинди булырга тиеш?

Ни өчен?

Алган белемебез безнеӊ тынычлыкка hәм җәмгятькә файдага булырга тиеш.

Алган белемебезне җәмгыяткә кайтара да белегә тиеш без.

Җәмгыять hәм шәхес проблемсы хәзер актуальме?

Моны кем  образы аша дәлилләдек?

Укырга, белемле булырга һәм ул белемне җәмгыять мәнфәгатьләрендә куллана белергә.

Без  белем аша җәмгыятьтә үз урынын табарга тиеш.

Җирдә тыныч тормыш төзергә

 Моны Әбүгалисина образы аша да, шәхесе аша да раслый алабыз

 Стенага 3 төрле карточка эленә. Укучылар үз теләкләре буенча бүленеп басалар hәм Әбүгалисина образы аша дәлиллиләр.

Җәмгыятьтә үзеӊ генә бәхетле булып булмый.

Дөрес сайлаган hөнәр генә муллыкка илтә.

Замана кешесенә җитмеш төрле hөнәр дә аз.

Барыбыз да кулга кул тотынышып басыйк әле. Без кояшка ошаганмы. Әйе.

Әйе, җылы булганда гына рәхәт, күӊелдә җылы булсын өчен нишләргә кирәк? Яхшы кеше булырга hәм әйләнә-тирәдәге кешеләр турында уйларга кирәк.