план урока "Калмыцкий календарь"
методическая разработка (7 класс) на тему

Кичәлин әңг

Части урока

Кичәлин йовуд

Ход урока

I.Мендллһн

Оргмомент

II.

III.Шин төр

Багшин нүр үг.

Литин цәәлһвр.

1-гч таблицар көдлх

Экранд модна зург.

Физминутка

Экранд схем

2-гч таблицар көдллһн.(Долан хонг)

Күүкд самбрт һарад, таблицд долан хонгин нерд бичнә.

Экранд «Өдрин цаг» таблиц

3 – гч таблицар көдллһн.

3 – гч таблицар көдллһн.

Батллһн. (самбрт һарад бичнә)

Хойр багд эн даалһвр өггдҗәнә.

Герин даалһвр

Темдг тәвлһн.

Выставление оценок

-Мендвт, күүкд! (здравствуйте, дети!)

-Күүкд, эндр өдрин то ямаран? (Какое сегодня число?)

 (үкр сарин 14)  (14 ноября)

-Долан хонгин ямаран өдр?(Какой день недели?)

(Пүрвә өдр) (Четверг)

-Кедүдгч җил? (какой год?) (2015-гч җил)

-Юуна  җил? (год чего?)

(моһа ) (змеи)

Бичәтә тоотынь умшад, кичәлин төриг эврән келҗ үзтн.

(Посмотрите на экран и попробуйте сказать тему нашего урока.)

Экранд: 2015 җил (2015 год)

              Хөн  җил (Год овцы)

              Үкр  сарин арвн дөрвн. (14 ноября)

              Пүрвә өдр.(Четверг)

              Мөрн цаг.(Время лошади)

Тиигәд эндрк мана  кичәлин төр –  Хальмг лит.

(И так, тема нашего урока – Калмыцкий календарь)

Чик хәрүһинь өгсндтн йир байрлҗанав! Ямаран керсү күүкд!

(Я очень рада, что вы дали правильный ответ. Какие вы молодцы!)

Күүкд, девтрән секәд, эндрк өдрин то, кичәлин төринь бичтн.

(Ребята, откройте тетради и запишите число, тему урока)

Үгин көдлмш (Словарная работа)

Лит- календарь

Кичәлин күслинь келҗ өгх. (Озвучить  обучающимся цель урока)

·      Эндр кичәлд литин тускар медсән сергәһәд, шин кесг соньн тоот медҗ авхвидн. Хальмг литин тогтацин туск тодрха цәәлһвр өггдх. (Сегодня на уроке мы вспомним все что знаем о калмыцком календаре и узнаем еще много нового)

-Күүкд, юуна төлә лит кергтә? (Ребята, а для чего нужен календарь?)

Хальмг лит (

1.Хальмг лит - өвкнрин үлдәсн зөөр. Хальмг күүнә җирһлд лит ик чинртә орм эзлнә. Күн төрхлә,эк-эцкнь хурлд одад,зурхачд күүкдин төрсн өдринь, өдрин кемҗәһинь келәд, неринь заалһна. Хальмг күн ямр нег ик үүлдвр күцәхләрн, зурхачар өдринь, цагинь медүлнә.

(Калмыцкий лунный календарь-это богатство, оставленное нашими предками. В жизни калмыков календарь играет важную роль. При рождении родители обращаются в храм, к астрологу. Астролог, руководствуясь датой и временем рождения ребенка, подбирает ему имя. Калмыки когда

Үлгүрнь: хүрмин өдр, Зулын, Цаһана өдриг бас зурхач келҗ өгнә.

Зурхач – литиг тогтадг күн (астролог) (записать в тетрадь)

2.Күүкд, ода бидн хальмг литин тогтацин тускар күүндхвидн.

Экранд: арвҗн - 60 җил – век

               җил  

               сар 

               өдр

арвҗн гидг үг девтртнь бичүлх.

Хальмг литәр арвҗн 60 җилмүдәс тогтна.

- Күүкд, орс литәр арвҗн кедү җилмүдәс тогтна?

- Чик,зун җилмүдәс тогтна.

Багшин цәәлһврин үг.

Эн таблиц 60 җилин эргциг үзүлҗәх таблиц. Арвҗн 12 җилмүдәс тогтна.. Җил болһн 12 сармудас тогтна.Хальмг литәр сар 30 өдрмүдтә.Орс литин сармуд 30,31, зәрмдән 28,29 өдрмүдәс тогтна.  Җилмүд болн сармуд аңгудын нертә. Җил болһн тавн элементта: модн, һал, һазр, төмр, усн. Тавн элемент болһн өңгәрн йилһрнә. Өңг болһн дотран хойр әңгд хувагдна. Нег элементд дарандан йовх 2 җил орна. Тер хойр җил хоорндан йилһрнә. Түрүн җил- эр җил, хойрдгч җилнь – эм җил.

Үлгүрнь: 2008-гч җил – һазр шар  хулһн  җил; - эр җил.

                  2009-гч җил – һазр шаргчн үкр җил;- эм җил.

гчн- эм җил медүлҗәх суффикс.

3.Дамшлтын көдлмш.

Даалһвр: Күүкд, тана өмн бәәх таблиц хәләһәд, бийннь,эк- эцкиннь, ах дүүһиннь һарсн җилинь олад, ямаран җилд төрсинь, тер җилин элементынь олтн.

Үлгүрнь: Мини нерн Кермен Очировна. Мини эгч 1950-гч җилд төрлә.

                1950-гч җил – модн көк бар җил, эр җил.

(2-3 кү сурх)

Күүкд, ода эн таблиц хәләһәд, дүнцүллһнә көдлмш давулхмн.Тиигәд, күүкд, хальмг литәр арвҗн гисн кедү җилмүдәс тогтна? Орс литәр кедү җилмүдәс тогтна? Сармудын, өдрин тооһинь дүңцүлхм.

4.Нә, күүкд, сәәнәр көдлвт, невчк амрхм.

Экранур хәләтн.

Арвһр- сарвһр модн арвн хойр ацта.

Ац болһн һучад хамтхаста.  Эн юмб?

Эн зург шинҗләд, тәәлвринь олтн. (тәәлврнь 3 үгәс тогтна)

Чик! Җил,сар, өдрмүд.

Басл медрлтә күүкд!

Салькн,салькн үләнә, модна ацмуд нәәхлнә. Салькн, салькн номһрна, модна ацмуд урһна.

5.Долан хонг.

Экранд долан хонгин таблиц.

- Күүкд,эн үгмүд ю медүлҗәнә? (Долан хонгин өдрмүд)

- Долан хонгин өдрмүдин дарань чикий? (Уга)

- Самбрт һарад, долан хонгин өдрмүдиг даранднь бичтн.

- Күүкд,тадн латин кел болн англь кел даснат.Эн хойр келәр долан хонгин өдрмүд меддвт? (меднәвидн). Самбрт һарад, латин келәр бичтн. Англь келәр долан хонгин өдрмүд яһҗ нерәдгднә?Амн үгәр келҗ өгтн- Чик,йир сән! Йир медрлтә күүкд!

Долан хонгин өдр болһн һаргин нерәдлһтә. Һарг – планета

Сарң һарг, Мигмр һарг…

Долан хонгин нерәдлһинь девтртән бичҗ автн.

Күүкд, мана өвкнр йир гүн медрлтә бәәҗ гиҗ келҗ болхмн.

6.Өдр. Өдрин цаг болһна чинр.

Долан хонгин тускар күүндүвидн. Ода өдрин тускар күүндхм. Күүкд, экранур хәләтн. Хальмг литәр өдр 12 әңгд хувагдна. Әңг болһнь аңгудын нерәдлһтә. Нег әңгнь 2 часас тогтна.(показываю рис.жив.)

Үлгүрнь: бар цаг – 03 час40 минутас – 05 час 40 минут күртл.

Ода кедү цаг? Ямаран аңгин цаг?  (моһа цаг)

Чик! Мини күүкд әвртә!

Һурвн час дөчн минутас тавн час дөчн минут күртл бар цаг (2-3 үлгүр)

Таблицан хәләтн.

Өдрин әңг болһн эврә онц чинртә. Эн кемҗәнд ю күцәҗ болхинь эс гиҗ ю эс күцәҗ болхинь медҗ болхмн.

Үлгүрнь: Ода кедү час? Ямаран аңгин цаг?

Моһа цаг(ученики). (Я)Һазр тәкхд сән цаг. Шиидвр авхд бас сән цаг.(Умшулх)

7. Дамшлтын көдлмш.

Күүкд, би таднд иим даалһвр өгчәнәв.

«Мини өдрин диг – даран» гидг төрәр келвр тогтатн.

Таблицан хәләтн.

Үлгүрнь: 1.Чи юн цагла сернәч?

Би туула цагла сернәв.

Цааранднь мини өгсн сурврмудар һардвр кеһәд, келврән тогтатн. Невчк шулудтн.

2.Түрүн кичәл юн цагла эклнә?

 Түрүн кичәл лу цагла эклнә.

3.Ямаран цагла үдин хотан иднәч?

Моһа цагла үдин хотан иднәв.

4.Кичәлмүд юн цагла төгснә?

 Кичәлмүд мөрн цагла төгснә.

5.Герин даалһвран юн цагла күцәнәч?

 Герин даалһвран мөчн цагла күцәнәв

6.Юн цагла орндан орнач?

 Ноха цагла орндан орнав.

Эн даалһвриг хошадар күцәтн.

Ямаран баг түрүн болҗ хәрүһинь өгхинь тоолдгар тоолад, шүүҗ авхвидн. «Абчн- чибчн, келмн-зелмн, харда –барда чикн таш». Хәрүһинь соңсх.

Күүкд, 3-гч класст Санҗ көвүн бәәнә.Эн көвүн өдр болһн түрүн кичәлдән дутна. Юңгад дутвч гихлә, иим хәрү өгв.

Мини нерн санҗ.

Би моһа цагла сернав.

Герин даалһвран ноха цагла күцәнәв.

Хулһн цагла орндан орнав.

Күүкд, юңгад Санҗ түрүн кичәлдән дутна? Юн гиҗ санҗанат?

(Дегд ора орндан орна, дегд ора сернә)

Санҗд ямаран селвг өгх кергтә?(Өдрин диг-дараһан чиклх, цаглань орндан орх, цаглань серх,цаглань герин даалһвран күцәх.)

Күн болһн өдрин кех көдлмшән эртәснь цагар зуралхла, йир сән. Цуг сансн тооттн күцх. Тегәд ямаран ашлвр кеҗ болх? (Күн болһн эврәннь өдрин цаган зуралх зөвтә).

8. Экранд ишкә герин зург. (На экране картинка калмыцкой кибитки)

·      Күүкд. Ода невч амртн. Би нег соньн юм келҗ өгнәв. Өдгә цагт цагин кемҗәг часар меднәт.Урднь,кесг арвҗн хооран мана өвкнр өдрин цагин кемҗәг ишкә герин харачар түрүн нарна толян туслһар меддг бәәҗ. (Харач- утан һардг орм)

·      (Ребята, а сейчас немного отдохните. Я вам расскажу одну очень интересную историю. В настоящее время мы узнаем время по часам. А много веков назад наши предки узнавали время по первым лучам солнца, которые проникали в кибитку через дымоход кибитки)

Хәләтн. Эн ишкә герин дотрк. Ишкә гер 12 әңгд хувагдна. Әңг болһн цагин кемҗәтә. (Посмотрите. Это внутренне убранство калмыцкой кибитки. Кибитка условно делится на 12 частей. Каждая часть имеет свое время)

Үлгүрнь: нарна толян ишкә герин эн әңгд тусхла, эннь бар цаг медүлҗәнә.)например: если луч солнца попадал на эту часть кибитки –это время барса.

·      Хулһн җил хальмг литд бәәнә. Ямаран кевәр хулһн литд орсна тускар тадн меддвт? Тадниг невчк сергәхәр хальмг литин туск домгас тасрха үзүлнәв. Тадн эн домгиг медх зөвтәт.

(Год мышки тоже есть в календаре. А вы знаете, каким образом мышка попала в календарь? Для того чтобы вы немного отдохнули я расскажу и покажу отрывок из  легенды. Наверняка вы знаете эту легенду.)

Җилмүд хувахд хулһн темән хойр хамгин сүл ирв. Негхн җил үлдҗ.Эднд иим даалһвр өггднә. Кен түрүлҗ һарх нар үзнә, терүнд җил күртх. Мектә хулһн темәнә бөкн деер һарад, түрүн болҗ нар үзнә.

(Когда делили года мышка и верблюд пришли самые последние. Остался лишь один свободный год. И им дают задание. Кто первым увидит  рассвет, тому и достанется год. Хитрая мышка залезла на горб верблюда и первая увидела рассвет)

Тиим кевәр мектә хулһн аңхун темәг мекләд, хальмг литд орв. (Таким образом хитрая мышка обманула глупого верблюда)

-Тиим эсий? Хулһн йир байрта бәәнә! (Не так ли? Мышка счастлива!)

·      Энүгәрн хальмг литин туск күүндврән төгсәһәд, эндрк кичәлд соңссан, үзсән, шинәс медҗ авсан сергәһәд батлхм. (На этом закончим наш разговор о калмыцком календаре, и все что мы, услышали, увидели, узнали вспомним и закрепим.)

Буруһан сурҗанав «Хальмг үнн» газетас интернетар соңсхвр ирв.

Нааран эс ирсндән икәр харм төрҗәнә. Маңһдур һарх газетд мана кичәлин тускар соңсхвр өгхәр бәәнә. Иим сурврмуд  илгәж. Шулуһар хәрүһинь өгхитн эрҗәнә.

(Извините, по интернету пришло срочное сообщение из газеты «Калмыцкая правда». Они очень сожалеют о том, что не смогли прийти к нам на урок. В выпуске газеты, которая выйдет завтра они хотят написать о нашем уроке. И отправили такие вопросы. С нетерпением ждут ответа.)

1.    Ямаран төрәр кичәл болв?9По какой теме был урок?)

2.    Хальмг литин тогтацинь заатн. (Укажите строение калмыцкого календаря) ( заполнить пустую пирамиду)

3.    Лит кедү элементас тогтна? Ямаран? (Из скольки  элементов состоит кадендарь? Каких?) (заполнить пустой слайд)

4.    Хальмг литд  кедү, ямаран аңгуд орна?(Сколько и какие животные входят в калмыцкий  календарь  (слайд с животными )

5.    Хальмг литд аңгудын нертә юн бәәнә? (В калмыцком календаре что есть с названиями животных?)

6.    Долан хонгин өдрмүд заатн.( Укажите дни недели)

Эн даалһвриг шулуһар күцәхин төлә бидн 3 багд хувагдхмн. 1-гч баг 2-3 сурврмудт хәрү өгх, 2-гч баг 4-5-гч сурврмудт, 3-гч баг 6-7 сурврмудт хәрү өгх.

Для быстрого выполнения этого задания поделимся на 3 группы. 1-ая группа отвечает на 2-3 вопросы, 2-ая на 4-5 вопросы, 3-я группа на 6-7 вопросы.

Ода 1-гч багас эклхмн. Эднә хәрүһинь соңсхм. (Начнем с 1-й группы. Послушаем их ответы

2-гч багин хәрү соңсх. (Послушаем ответы 2-й группы)

3-гч багин хәрү соңсх. (Послушаем ответы 3-й группы)

Чик хәрү өгсндтн икәр байрлҗанав! «Хальмг үнн» газетин көдләчнрин нерн деерәс цугтадтн ханлтан өргҗәнәв.Тана белдсн хәрүһитн би интернетар илгәчкнәв.

Эндрк кичәлдән соньн юм медҗ авсан тодлад, школын газетд соңсхвр орулҗ өгтн.

Иим сурврмудт хәрү өгтн.(Ответьте на вопросы)

1.    Хальмг Таңһчин хотл балһсн 150-гч  җилин өөн кедүдгч җилд темдглв? (В каком году  столица Республики Калмыкия отметила 150-летие?)

2.    Тер җилин туск цәәлһвр өгтн. (Дайте характеристику этому году)

Ямаран шин үгмүд медҗ аввт? (Какие новые слова вы узнали?)

Таднд эн кичәл таасгдв? (Вам понравился этот урок?)

Тегәд мана кичәл төгсв. Сәәнәр көдлсндтн ханлтан өргҗәнәв. Цагин агчм болһниг хәәрләд, олзтаһар  эдлтн.

(Урок наш окончен. Благодарю всех за активную работу. Берегите, цените каждую минуту, используйте с пользой)

Менд байрта харһцхай! (До новых встреч!)