разработка уроков
план-конспект урока (5, 7, 9 класс)

Урокын темыже: Сложноподчиненный предложений.

(Тема урока: Сложноподчиненные предложения)

Класс: 9

Урокын типше: у шинчымашым налме урок.

( Тип урока: урок «открытия» нового знания)

Урокын цельже-влак:

1. Сложноподчиненный предложений да тудын чоҥалтмыж нерген шинчымашым пуаш, тӱҥ ден придаточный предложений-влакым ойырен мошташ туныкташ.

( Познакомить со строением сложноподчиненного предложения. Сформировать умение находить главное и придаточные предложения.)

2. Кутырымо йылмым лывырташ, возымо йылмым вияҥдаш, анализым ыштыме да иктешлен моштымашым вияҥдаш. Изи тӱшка дене пашам ышташ кумылаҥдаш.

( Развивать устную и письменную речь обучающихся, умения анализировать, обобщать; работать в подгруппе).

3. Шыже пӱртӱсын сылнылыкшым ужын мошташ, эскераш да йӧраташ кумылаҥдаш.

( Воспитывать любовь и бережное отношение к осенней природе).

Задаче-влакым шуктымаш (формировать УУД):

- Личностный УУД:  у материалым тунемме годым тӱрлӧ паша гоч шкеныштым аклен, сай ден осалым ойырен моштымышт;

(способность к самооценке на основе критерия успешности учебной деятельности)

- Регулятивный УУД: кеч-могай тӱҥалме пашам шуктымо корным ужаш тыршышаш; шке ыштыме але йолташын пашажлан чын акым пуэн кертшаш; шке ойжым, пашажым терген кертшаш, чын але йоҥылыш улмыжым умылаш тыршышаш;

( определять и формулировать цель на уроке с помощью учителя; планировать своё действие в соответствии с поставленной задачей; вносить необходимые коррективы в действие после его завершения на основе его оценки и учёта характера сделанных ошибок)

 - Познавательный УУД: сложноподчиненый предложений-влак нерген шинчымашым рашемдышаш; нунын молан кӱлмыштым умылтарышаш; тӱрлӧ текслаште келшен толшо верлам муын моштышаш;

                                                -1-

( ориентироваться в своей системе знаний; осуществлять анализ объектов; находить ответы на вопросы в тексте)

- Коммуникативный УУД: чын мутланен моштымышт; урокышто икте-весым пагален, аклен моштымышт; шке шонымашым радам дене почын пуэн моштымышт.

(слушать и понимать речь других; оформлять свои мысли в устной форме; договариваться с одноклассниками совместно с учителем о правилах поведения и общения и следовать им)

Оборудований: презентаций материал

                               Урок эртымаш

I. Тунемме паша деке кумылаҥдымаш.

(Мотивация к учебной деятельности).

Туныктышо: Поро кече! Ужам, кумылда сай, поро. Айста тачысе тиде сылне шыже кечылан куанен шыргыжалына.

Уна-влаклан йывыртен манына: «Поро кече!»

Тачысе урокнан ӱжмашыже: «Йылмына поян вет, сылне,

                                                  Ӱжам шымлен тунемаш!»

II. Кодшо уроклаште тунеммым иктешлымаш.

(Актуализация и пробные учебные действия)

Йылме поянлык дене паша (работа с текстом).

Теве шукерте огыл ялем тӱрлӧ тӱсан пеледыш дене тӱрлалтын ыле гын, вара тудым шӧртньӧ солык леведе. Чевер шыже шке моторлыкшо дене кундемнам сӧрастарыш, да шуко еҥ сылне пӱртӱс сӱретым шымлаш пиже. Пушеҥге-влак оралгышт, пуйто нуно, тӱрлӧ тӱсан тувырым чиен, мардеж мурымо почеш чӱчкен шогат. Лышташлам тӱткын ончен эскерет гын, могай-гынат сылнылыкым ужын шукташ лиеш! Мардеж пуал колтымеке, чыла пушеҥге гыч лышташ-влак велыт, пуйто шӧртньӧ йӱр йӱреш. Весела шижмашым ылыжтыше поян шыже койын чеверласа, садлан чоннам ойган кумыл авалта. Тугай шыже кече ушешна поро шарнымашым кода, кудо эн веселан да йомартлын эртен.

Т: Шыжын ойыртемалтше палыжым ончыкташ текстыште могай предложений-влакым кучылтмо?

Й: Сложный

Т: Сложный предложений-влак могай лийыт?

Й: Сложносочиненный, сложноподчиненный, союздымо.

Т:  Ме могай предложений-влакым ынде  сайын палена, йылмыште ойырен да кучылт моштена?

                                        -2-

Й: Сложносочиненный.

Т: А таче могай предложений нерген ойлаш тӱҥалына?

Й: Сложноподчиненный.

Т: Тачысе уроклан могай задачым шындена?

Й: Сложноподчиненный предложенийын чоҥалтмыже, ужаш-влакын кылдалтмышт нерген пален налшаш улына.

III. У темым тунеммаш.

( «Открытие нового знания»).

Т: Айста ынде предложений-влакын чоҥалтмыштым ончалына. Простой предложений-влак икте-весышт дене кузе кылдалтыныт?

Й: Ушем мут полшымо дене.

Т:  Нуно могай тӱшкаш пурат?

Т: Могай подчинительный ушем мут-влакым паледа? ( Тунемше-влак икте-весыштым тергат) пар дене паша

Т: Сложноподчиненный предложенийын ужашлажым танастарен, ужаш-влак кокласе кыл нерген мом каласаш лиеш?

Й: Сложноподчиненный предложенийыште ик ужашыже але предложенийже тӱҥ шонымашым каласа, а вес предложенийже тудым рашемда.

Т: Тугеже нине ужаш-влакым кузе манына?

Й: Тӱҥ але главный предложений да придаточный предложений.

Т: Текстыште уэш сложноподчиненный предложений-влакым шымлен лекса да каласыза, чыла сложноподчиненный предложений подчинительный ушем мут полшымо дене кылдалтын мо?

Т: Сложноподчиненный предложенийыште ужаш-влак эше кузе кылдалт кертмышт нерген пален налаш 42-43 страницылаште правилым тӱткын шымлен лекташ йодам.

(правилым шымлат)

Т: Правил гыч мом уым пален налда?

Т: Придаточный предложенийыште подчинительный ушем мут деч посна эше могай мут-влак кучылталт кертыт?

Й: Относительный ушем мут ден наречий-влак.

Т: Кӧ ынде каласен кертеш, сложноподчиненный предложенийым моло сложный предложений деч кузе ойыраш тӱҥалыда?

Й: Предложенийым лудмеке, ужаш-влакым ойырена, рӱдӧ член-влакым муын, сложный улмыжым рашемдена. Вара простой предложений-влакын кузе кылдалтмыштым ончена, могай ушем мут але союз шотан мут кучылталтын рашемдена.

IV. Темым пеҥгыдемдымаш.

( Первичное закрепление во внешней речи).

1)Пуымо простой предложений-влакым сложноподчиненныйыш савыраш.

                                        -3-

А) Кинде сайын шочын. Илаш куштылго.

Б) Кече кас велыш каен. Сад лоҥгаште кайык муро йоҥгалтеш.

В) Мӱкш ончалже. Шудо чеверын пеледеш.

Г) Таче вич урок веле лие. Мӧҥгӧ эр пӧртылна.

2) Мӧҥгыштӧ возен толмо шыже дене кылдалтше калык пале-влакым лудмаш.

Шыжым куткышуэ покшелне лаке уло гын, теле йӱштӧ лийшаш.

Мераҥ шыжым утларак коя гын, теле кужу да йӱштӧ лиеш.

Пӱкш тӱвыргын шочын, поҥго шагал гын, теле луман да йӱштӧ лийшаш.

Сентябрьыште кӱдырчӧ шокта гын, шыже кужу да шокшо лийшаш.

Октябрьыште куэ ден тумо лышташ чыла ок вел гын, теле йӱштӧ лиеш.

Могай предложений-влак кучылталтыныт?

3) Модыш «Мый тӱҥалам, а те кошартыза». Кажне предложенийже могай улеш, каласыман.

Шошо пеледышыж дене мотор, …(шыже – тӱвыргӧ саскаж дене).

Кынервуй тыштак, да … (пурлаш ок лий).

Мардеж кушеч пуалеш, … (йӱржат тушеч толеш).

Маскажым ужын отыл гын, … (кышаж деч ит лӱд).

4) Тестым ыштымаш

1.Сложноподчиненный предложенийым палемдыза.

1) Шонго тумо, ужарге, кукшо да мотор, ял покшелне патырла койын шога.

2) Шыжым кече то оръеҥла шыргыжеш, то йӱр лос-лос оптен кая.

3) Калык илаш шона гын, ойжат лийже, йӱлажат.

4) Ава кумылым мо дене танастараш лиеш гын?

2. Могай ушем мут-влак подчинительный улыт?

1)Гын, гынат, манын, кеч, пуйто, садлан, сандене

2) Гын, гынат, кеч, пуйто, садлан, сандене, ден, ала… ала…, я… я…, ни… ни….

3) А, но, да, туге гынат, ала, але, я, то

4) Манын, кеч, але…але…, то…то…, пуйто, сандене.

V. Тунемшын шке пашажым аклымыже.

(Рефлексия учебной деятельности).

Урок нерген шонымашым сложноподчиненный предложений дене почын пуымаш.

Тачысе урокышто эртарыме паша … ( молан туныктен )

                                        -4-

                         Технологическая карта урока

        Причастий нерген умылымаш

Урокын цельже: причастий нерген умылымашым пуаш.

Задаче-влак: 1. Причастийын грамматический ойыртемже дене палдараш.

2. Причастийым пале мут деч ойыркален мошташ туныкташ.

Урок эртарыме йöн: урок-презентаций.

Кучылтшаш материал: тест-влак, Зоя Висвисын портретше, книгаже-влак, В.И.Дальын портретше.

                                Урокын эртымыже:

1.Орг. тат.

2. Темым да цельым увертарымаш.

- Йоча-влак, таче ме у ойлымаш ужаш – причастий дене палыме лийына. Таче урокышто причастийын грамматический ойыртемже, тудын пале мут дечын ойыртемже нерген пален налыда.

        Причастий нерген умылымашым кугу руш йылме мутерыште ученый Владимир Иванович Даль тыге умылтара: « Часть речи, причастная к глаголу, в образе прилагательного». Тидыже марий йылмыште пале мут тÿсан, глагол дек чак шогышо ойлымаш ужаш лиеш.

(Тетрадьышке числам да темым возат.)

3. Ончыч тунеммым ушештарымаш.

Айста глагол да пале мут нерген ушештарен налына.

- Могай ойлымаш ужашым глагол маныт?

- Мом пале мут маныт?

Иктешлен кодымаш: 1. Действийым ончыктышо ойлымаш ужашым глагол маныт.

2. Глагол числа, лица, жап да наклонений дене вашталтеш.

3. Предложенийыште глагол утларакше сказуемый лиеш.

1. Предметын палыжым (могай улмыжым) ончыктышо ойлымаш ужашым пале мут маныт.

2. Лÿм мут ончылно пале мут ок вашталт.

3. Пале мут предложенийыште определений да сказуемый лиеш.

- Глагол нерген шинчымашнам пенгыдемден, тестым ыштена.

(Тестым ыштымаш да тергымаш).

                                            -1-

- Чын вашмутым компьютер слайдыште ужыда.

4. У темым тунеммаш.

Предложений гыч икгай вожан мут-влакым возен лукташ.

1) Шем мланде ош ужга дене леведалтын.

2) Лÿдмыж дене Маринан тÿсшат ошеме.

3) Авамын вуйыштыжо ошемше ÿпшö шийла чолгыжеш.

- Нине мут-влак мом ончыктат?

Ошо ден ошемше мут-влакым танастарена.

Ошо – вашталтдыме пале (эре тыгаяк тÿсан).

Ошемше – вашталтше пале, (ондак вес тÿрлö тÿсан лийын). Тÿсшö вашталтеш, тугеже гын, жаплан веле тиде тÿсшö. Тугеже, причастий пале мут деч ойыртемалтеш.

- А мом ончыкта причастий?

- Палым, но действий гыч лийшым.

 Причастий – глаголын посна формыжо, тудо предметын действийже гыч лийше палым ончыкта. Йодышыжо пале мут семынак могай?

- Нине пример-влакым шымлен, причастий нерген мом пален налаш лиеш?

1) мурышо кайык

    мурышо кайыкын

    мурышо кайыклан

    мурышо кайыкым

2) мурышо                            3) мурымем

    мурышын                             мурымет

    мурышылан                         мурымыжо

    мурышым

Причастийын грамматический ойыртемже.

- Лÿм мут ончылно шогымыж годым ок вашталт. Шкетын кучылталтмыж годым падеж, лица дене вашталтеш.

Предложений-влакым член дене лончылаш.

Шочмо-кушмо верем нимо деч шерге.

Кÿвар чиялтыме, яндар.

Олыкышто мемнан палыме-влакат коедат.

Йоча-влак туныктышын ойлымыжым колыштыт.

- Причастийын синтаксический рольжо. Предложенийыште причастий утларакше определений да сказуемый лиеш. Вашталтше причастий тÿрлö член лийын кертеш.

                                            -2-

Каналтыме жап.

Самырык поэтесса  Зоя Висвис почеламутыштыжо шке  сылне кундемжым моктен воза:

         Чылажат куандарыше, лишыл.

Мыланем сымыстарыше, ныжыл,

Ужарген тÿзланалше пÿртÿс.

Нигунам чон-куаным ом ÿштыл,

Кундемем сылнешта гын у тÿс.

Чылажат куандарыше, лишыл.

Кечыйол чеверта у саскам.

Эныжвондын чеченле алгажым

Кидышкем шыргыжалын налам.

- Почеламут гыч пале мут ден причастийым ойырен возен лукса.

- Тиде почеламут корныла гыч глаголым возен лукташ.

                              Шыже.

Чонештат кайык-влак шокшо велыш,

Ойган мурышт йонга пеш тораш.

Пыстыллаштым велат энер серыш,

Пöртылаш вес ий шошым сöрат.

- Кузе вара причастий-влак ышталтыт?

                                             -3-

- Причастий глагол гычын суффикс полшымо дене ышталтеш.

Действительный: -ше, -шо, -шö

                               -ыше, -ышо, -ышö

Страдательный: -ме, -мо, -мö

                            ыме, -ымо, -ымö

Шöрымö: -дыме, -дымо, -дымö

                 -ыдыме, -ыдымо, ыдымö

Шушаш: -шаш, -ышаш

- Таче Зоя Висвис нерген мут лекмеке, тудын дене палдарен кодынем. Зоя Александровна Тимофеева 1966 ийыште Морко район, Ўшÿттÿр ялеш шочын. Изи Кугунур школ деч вара Н.К.Крупская лÿмеш Марий кугыжаныш пединститутыш тунемаш пура. Тунем лекмеке, Йошкар-Оласе йочасадыште, вара Марий машиностроительный заводын тÿшкагудыштыжо воспитательлан ыштен.

        Поэтессын усталыкше.

        Кызыт «Кугарня» газет редакцийын пашаенже. Почеламутым визымше классыште тунеммыж годымак возаш тÿналын. Возымыжо ондак «Ямде лий» газетыште лектеден, вара – «Марий Элыште», «Кугарняште», «Ончыко» журналыште. Тудо почеламутлаштыже чонжым шочмо калыклан, пÿртÿслан кумдан почеш. Автор тыгак ончыкылык илыш нерген вургыж шона. 1-ше почеламут сборникше «Саска кÿмö пагыт» 1998 ийыште савыкталтын. Тыгак тудо ойлымаш-влакымат сера…

5. Темым пенгыдемдымаш.

- Умбакыже тыгай пашам шуктена: шомак-влакым кок тÿшкалан шелын возаш кÿлеш.

Лышташдыме, кайыдыме, пиалдыме, лийдыме, кагаздыме, мучашдыме, лÿддымö, ойлыдымо, сеналтдыме

Книга дене паша.

193-шо паша, 80 стр.

6. Иктешлымаш.

- Таче мо нерген пален налда?

- Причастий могай ойлымаш ужаш гыч лиеш?

- Мо полшымо дене лиеш?

- Мо дене вашталтеш?

- Могай ойлымаш ужаш дене кылдалт шога?

- Предложенийыште могай член лиеш?

7. Мöнгысö паша.

196-шо паша, правилым тунемаш.

                                            -4-

“Лексика” ужаш почеш иктешлымаш урок

Урокын цельже:

«Лексике» теме дене йоча-влакын мом палымыштым ушештараш да иктешлаш.  

Урокын задачыже-влак:

        Туныктымо:

• Кодшо уроклаште тунемше-влакын кузе темым умылымыштым эскераш;
• Лексике нерген умылымыштым ушештараш да иктешлаш;
• Тест пашам ыштен мошташ туныкташ

        Вияҥдыше:

• Йоча-влакын пален налаш тыршымыштым вияҥдаш;
• Марий йылмым тунемаш кумылаҥдаш;
• Йоча-влакын кутырымо йылмыштышт тӱрлӧ значениян мут-влакым кучылт моштымыштым ешарен толаш.

        Воспитыватлыше:

• Шкевуя, группо дене пашам ышташ, палемдыме цельыш шуаш кертмыштым шуарен толаш, ваш-ваш полшаш, умылаш тыршыкташ;
• Шке шочмо мландыштым, марий йылмыштым йӧраташ кумылаҥдаш.

Урок радам:

1.Саламлалтмаш.

2. Урокын темыжым палымаш да задачым шындымаш.

- Тачысе урокнан темыжым те шараде гоч пален шалшаш улыда.

1-ше слог пуро мутын ваштарешла значениян шомакше.

2-шо слог нотный станыште кумшо корешыште верланыше ното.

3-шо слогшо ончыктымо сӱретыште мутын 1 слогшо.

-Могай шомакым лукна? Тугеже мо нерген мутланаш тӱҥална?

- Лексика ужашым ме тендан дене икмыняр урокышто тунемынна. А тачыже мом ме ыштышаш улына? Уроклан могай задачым шындеда?

- А мо тугай лексика? Кӧ каласа?

Кеч-могай йылмат шке мутвундыжлан моткоч поян. Мемнан шочмо марий йылмыштынат 41000 наре мутым шотлат. Нине шомак-влакым моштен кучылтына гын, йылмына моткочак мотор, сӧрале, ямле лиеш.

Урокнам тӱҥалына веле. Тек тудо пайдалын эрта.

3. Паша-влакым шуктымаш.

Тендан ончылно тыгай интеллект карте кия. Тиде картым таче урокышто, тӱрлӧ заданийым шуктен, ешараш тӱҥалына. Эн покшеке урокын темыжым возен шындыза. Умбакыже варарак ешарена. Тыгак кажне пашадам шке семын пуымо лаштыкеш аклен, оценкым шындаш тӱҥалыда.

1 паша. Предложений-влакым лудса. Палемдыме мут-влакым сӱрет дене таҥастарыза. Молан ик шомаклан ик сӱретым ыштыме, весылан – кокытым, кумшылан – кумытым.

 Чевер чурийвылыш дене тыге чаткан чиен шогалмыжлан кӧра моло пайрем калык коклаште Марина поснак шинчашке перна: сур пӧрткайык коклаште пурышо чевер оҥан ӧрш гай коеш.(Ш.Осып). Южгунам мардеж колта пуалын, шовыч йолвам лывыргын рӱза.(З.Ермакова). Пеледеш куэ – сака йолвам, пуйто ӱдыр сакалта алгам.(М.Большаков). Кажне кечын ӱстембалне кинде – мыйын илышем.(О.Васлий). Лар тич тыйын кинде, суртет тич пиал, кузе мокталтен от мурал.(С.Вишневский). Лопнур чодыра деч ӧрдыжтырак шинча, сандене Лопнур йыр кинде сайынрак шочеш.(С.Чавайн).

Тиде паша гыч ме мутын могай значенийже нерген каласен кертына?

Вашмутым интеллект-картышке возен шындыза.

2 паша. Йогаш шомак полшымо дене ончыктымо предложений-влакым марий йылмыш кусарыза. Йога мут нерген мом каласен кертыда? Кушто мут тӱҥ значений дене, а кушто вончештарыме значений дене кучылталтын?

Течет река. Снег сыплется. Падают листья. Выпадают перья. Шерсть вылезает. Бочка протекает. Льется песня. Люди собираются. Время течет. Льется свет. Мысли текут.

Мутын значенийже нерген интеллект-картышкыда палемден кодыза.

3 паша. Умбакыже вес пашаште синоним нерген шарналтена. Тыланда «Синоним тошкалтыш» кроссвордышко яра клеткылашке келшыше мутым шындаш кӱлеш.

“Синоним тошкалтыш” кроссворд

1. Йошкарге, чевер, кына.                            

2. Вияш, вик.

3. Осал, аяр, озыркан.

4. Йытыра, чапле, сылне, сӧрале.

5. Чӱчкыдӧ, чока, тӱвыргӧ.

6. Сото, яндар, ояр.

7. Ура, каньысыр.

Мо тугай синоним, интеллект-картышке возен кодыза.

4 паша. Палемдыме шомак-влак мо лийыт?

Йоча пӱкеныште шинча.

Тудо йомакым сай шинча.

Япык пӧртышкӧ пура.

Онча: атыште пура.

Сусыр верыш шӱраш йодым

Санитарка дечын йодым.

Зина веле, пуйто кол – 

Ок пелеште, огеш кол.

Мо тугай омоним, интеллект-картыште палемдыза.

5 паша. Антониман калыкмутым кӧ шукырак пала?

Уда шудо гыч ... нӧшмӧ ок лий.

Кугуракым пагале, ... чамане.

Кеҥеж ямдыла, … пытара.

Темше мӱшкыр … мӱшкырым ок пале.

Уда еҥ порым ок шарне, … еҥ … ок мондо.

Семын кужужо сай, мутын - … .

Могай значениян мутым антоним маныт, палемден кодыза.

6 паша. Вес пашаште тыланда шомак-влакым кок столбикыш ойырен возаш кӱлеш. Могай шот дене шеледаш кӱлмым ик урокысо материалым шарналташ логалеш.

Кевыт, лапке, паша, пане, писын, бобой, зӓҥгар, кешыр, илаш, лудаш, терке, мокропка.

Шомак-влакым могай шот дене шеледышда? Интеллект-картышке келшыше вашмутым шындыза да пашадам аклыза.

7 паша. Йодышлан чын вашмутым ойырыза да интеллект-картышке шындыза.

Мо тугай профессионализм?

1) тоштемше мут-влак

2) вончештарыме мут-влак

3) профессий дене кылдалтше мут-влак

4) у мут-влак

8 паша. Вес заданийыште чын ваштутым ойырен налын, тетрадьышкыда возыза.

Могай мутым  архаизмлан шотлыман?

а) шогавуй         а) оза                 а) полицейский

б) плуг                 б) кул                 б) милиционер

в) тырма                  в) вуйлатыше         в) урядник

Кудо мут неологизм?

а)  воин                 а) культур         а) кончер

б) салтак                 б) тӱвыра                 б) сцене

в) сарзыеҥ          в) искусство         в) клуб

Мо тугай архаизм, неологизм, интеллект-картыште ончыктыза.

9 паша. Палемдыме ойсавыртышын чын значенийжым ончыктыза. Кузе тиде ойсавыртыш маналтеш?

Керек-мыняр ойло – эре шке мурыжымак мура.

Уремыште парням шуралтен ок кой.

Шочмо йылмын ямже толын мемнан деке аван шӧржӧ дене пырля.

Кочамын пу гыч пӱчкедыме ӱзгарым ышташ кид-йолжо толеш.

Мо тугай фразеологизм, интеллект-картыштыда возыза.

4. Иктешлымаш.

Таче урокышто тӱрлӧ пашам шуктен, ме тендан дене тыгай интеллект-картым возышна. Кӧн пашаже йӧршеш тыгай лектын, лексике ужашым келгын умылен манын ӱшанаш лиеш. Кӧн иктаж-могай ситыдымаш уло гын, тунемме уроклаште тиде экшыкым кораҥден сеҥена манын шонем.

( слайдыште ончыктымо карте дене таҥастарат)

7 классыште марий литератур урок

Тема: Шабдар Осыпын «Акырсаман» повестьше почеш иктешлымаш урок.

Урок-проект

Цель: «Акырсаман»повестьым умылен лудмыштым тергымаш.

Литератур теорий-влакым палымыштым тергымаш. Туныктышын шындыме йодышыжо-влаклан чын вашмутым пуэн мошташ туныкташ.

Поро кумылым ылыжташ, икте-весе коклаште келшымашым вияндаш.

Оборудований. Компъютер, магнитофон, Шабдар Осыпын «Акырсаман» повестьше, шке гыч ямлыдыме тест.

Урокын эртымыже:

Монго пашам тергымаш.

1. Литератур теорий гыч сведений-влакым ушештарымаш.

Йомак, легенде, преданий, описаний, повествований, тушто, калыкмут, басне,

рифме.

2. «Акырсаман» повестьыште могай жап суретлалтын?

(Йоча-влакын вашмутышт.)

 3. «Акырсаман» повесть почеш йоча-влакым тергымаш

(Йоча-влак икте-весышт деч «Акырсаман» повесть почеш йодыштыт. Йодышым нуно шке ямдыленыт. Пуымо йодышышт эре нелем толшаш. )

4.Тест почеш пашам ыштымаш.

ТЕСТ

1. «Акырсаман» повесть могай ийыште савыкталтын?

а)1914  

б)1945  

в)1930

2. Тиде повесть икымше гана могай журналыште лектын?

а) «У вий»  

б) «Ончыко»

в) «У сем»

3. Руш йылмыш могай лум дене савыкталтын?

а) «Отцы и дети»  

б) «Трудные годы»  

в) «Война и мир»

(Йодыш-влак мыняр шуко лийыт, тунар йоча-влаклан произведенийын содержанийжым умылаш куштылго.)

5.  Йодыш-влак почеш паша

  Могай герой нерген тыге возымо?

«Тудо рвезе гынат, тунемше ен. Сар гыч сусырген толын. Йорло марий-влак коклаште пагалыме улеш…»

Йодыш:  Орай Потырын илышыже нерген мом пален налында? (Йоча-влакын вашмутышт)

Туныктышын йодышыжо: Те кузе шонеда? Ялысе калык Орай Потырым молан арален налын кертын огыл?  (Йоча-влакын вашмутышт)

Йодыш : Прокоп Васлин монологшо гоч мом каласаш лиеш? (Йоча-влакын вашмутышт)

Ушештарымаш

Мо тыгай монолог?

Литератур теорий-влакым ончылгочак посна доскаште возен ямдылыман.

Монолог – произведенийысе геройын шканже шке але вес енлан кутырымо кужу ойжо.

Йодыш: Окси тыланда мо дене келшен?

Оксин портретшым книгаште кычал муза. ( 75 стр.) Мо тыгай портрет?

Сылнымутан произведенийыште геройын тужвал сынжым суретлен ончыктымым портрет маныт.

Йодыш: Пуртус сурет гоч автор мом каласаш шонен?

Мо тыгай пейзаж?

Сылнымутан произведенийыште пуртус суретым пейзаж маныт.

Пуртус суретым книгаште муын, лудын пуыза.

Туныктышын йодышыжо:  Памаш гоч автор мом каласаш шонен?

(Йоча-влакын вашмутышт)

Туныктышо:

«Акырсаман» повестьыште пуртусым эскерен лекна. Палемдаш кулеш: Шабдар Осыпын возымо произведенийлаштыже моткоч шуко сылнештарыме йон-влакым муаш лиеш. Те паледа: сылнештарыме йон-влак произведенийын содержанийжым келгемдат, сылнылыкым пуртат.

Айста тендан дене произведенийын пуртус суретыштыже сылнештарыме йон-влакым кычал ончена.

6. Сылнештарыме йон-влакым ушештарымаш

Сылнештарыме йон-влакым  могайым паледа?

Эпитет, танастарымаш, метафор, литота, гипербол… (Литератур теорий-влакым ушештарымаш слайд гоч  эртаралтеш.)

Эпитет - тиде предметын але иктаж-могай явленийын ойыртемалтше палыжым ончыктышо сылне мут.

Олицетворений – чондымо предметым чонан семын ончыктымаш.

Метафор – ик предметым, тудын палыжым але действийжым вес предметын икгайлыкше дене кучыкын, сылнын танастарен каласкалымаш.

Литота - айдемын койышыжым, предметым, действийым пеш чот иземден каласымаш.

Гипербол - произведенийысе геройын посна койышыжым, предметым, действийым утыждене кугемден ончыкта.

7. Произведенийын чоналтмыжым лончылен лекмаш

Произведенийын чоналтмыже нерген мом каласен кертыда?

Завязке-автор действий кушто, кунам кайымым, сюжетын кузе виянмыжым рашемда.

Кульминаций-действийын эн чот виян шумыжо.

Развязке-действийын рудалтмыже, герой-влакын пурымашышт рашеммаш.

8. Повесть почеш паша. «Акырсаман» повестьыште завязке, кульминаций, развязкым муаш.

9. Йоча-влакын шке шонымашыштым йодыш почеш тергымаш

1. «Акырсаман» повестьыште могай ужаш утларак келшен? Шке шонымашдам каласыза. 

2. «Акырсаман» повестьыште  герой-влакын портретыштым автор кузе суретлен?

3. Шабдар Осыпын произведенийже-влак молан туныктат?

Иктешлымаш: «Акырсаман» повестьыште герой-влакым ушештарыза?

Герой-влак кокла гыч ко утларак келшен?

Монгысо паша: «Акырсаман» повесть почеш сочиненийым возаш ямдылалташ.