Урок развития речи "Весенняя степь"
план-конспект урока (5 класс)

МКОУ «Городовиковская многопрофильная гимназия им. Б.Б. Городовикова»

Келлh ѳргҗүллhнә кичәл

Урок развития речи

«Хаврин  тег»

Весенняя степь

5 класс

                                                     Выполнила: учитель

                                                                     родного языка и литературы

                                                                    Цакирова Нура Намжиловна

                                                        г. Городовиковск,2020 г

Кичәлин тѳр:  Келлh ѳргҗүллhн «Хаврин тег»

 Кичәлин күсл: Сурhулин:Хаврт хальмг тег ямаран ѳвәрц, сәәхн болдгинь, ямаран урhмл теегт урhдгинь, ямаран мал теегт идшлдгинь сурhульчнрт медүлх. Чикәр умшдг, күүндвр кедг, ухалдг, ашлвр hарhдг дасхх; то давтх; чикәр тәвгдсн сурврмудт хәрү ѳгдг, дассн зокалмуд келндән олзлҗ чаддг сурhмҗ ѳгх.

  Сурhмҗин:Тѳрскндән, нег үлү теегтән дурта болхмн, бәәсн зѳѳринь хархмн, хадhлхмн гисн уха заах. Күүкдин келинь ѳргҗүлх, теегәс даву hазр, иньг, омг маднд уга гисн уха заах, тѳрскнч седкл сананднь зүүлhх; теегән кезәчн магтхмн, буульхьмн гисн сурhмҗ ѳгх.

Көгҗлтин  күцл: эврә дурар   баг-багар хувагдҗ,  багарн  ни көдлдг дасхад, нег-негндән дөӊ болдгиг  сурһх; сурһульчнрин  үгллин саӊгинь цааранднь  өргҗүлх.

Кичәлин дѳңцл:  тематическ зургуд,  бичәчнрин зургуд, шүлгүд, хаврин теегин бәәдл үзүлҗәх зургуд, караоке «Хальмг дуд», компьютерн эв-арhс (презентац) 

Кичәлин  йовуд.   Мендллhн, сарин, ѳдрин то  нерәдлhн  (күүкдәс сурх).                (1 мин)

I         

Фонозарядк. Оларн давтх (теегин зург олзлад – слайд  үзүлх)

                           Яhсн ѳргн теегв!     Яhсн нигт ноhамб!                                                       (1 мин)

                Яhсн цевр аhарв!    Яhсн бүләкн нармб!

II         Шин тѳр даслhн. 

1.Күүкд, ямаран җилин цагмуд меднәт?  зургудар дамҗулад дѳрвн җилин цаг нерәдтн.

2.Ода эн ѳггдсн зәңгс умшад, орчулад – «Кезә иим болна?» - гидг сурврт хәрү ѳгхмн  (с-чнрар  зәңгс неҗәдәр умшулх).

Цасн хәәлнә.  

Зурмн ичәнәсн  hарна.

өдр утдна, сѳ ахрдна.

Шовуд  нисч ирнә.    

Мал кеер идшлнә,

 Шавшад ноhан кѳкрнә

 Шовуд дууhан дуулна.

 Бамб цецг улана.

                                    Шовуд үүрән ясна.                             

                                          Модд  цецгәрнә.

                                          Даңгин хур орна,    

                                          Оhтрhу  ду hарна

Тегәд ямаран җилин цагин тускар эн зәңгст келгдҗәнә, кен келҗ ѳгнә? (Хавр)

                                                                                                                                                    (2 мин)

3.Ода эн зәңгс дәкн шинҗләд хәләхмн, зургудар дамҗулад хаврин сармуд нерәдхмн,   сар болhн ямаран өвәрцтәhинь темдглхмн.                                                                                              

А)Түрүн hурвн зәңг умшхмн. Ямаран сард болдг бәәдл энд темдглгдҗәнә?  (моhа сард)

Б)Дарук зургин дора бәәх зәңг болҗах  ямаран сарин темдгүд медүлҗәнә?          ( мөрн сарин)

В)Сүл зәңгс умшхмн. Ямаран сарин тускар эн зәңгст келгдҗәнә?                     (Хөн сарин тускар)  

Хаврин  сар болhн- моhа, мөрн, хөн -  эврә темдгүдтә, ѳвәрцтә гиҗ келҗ болхий?          (болх)

                                                                                                                             (2 мин)

4.Тегәд, мадн эндрк кичәлдән ямаран цагин тускар тѳр кехүвидн гиҗ санҗанат? Чик, бидн эндр хаврин цагин тускар күүндвр кехүвидн. Мана кичәлин тѳр «Хаврин тег». Эндр баахн зуульчлh кехмн. Походт йовад, хаврин тег hәәххмн, цевр аhар киилхмн, аңгуд – шовудла теегт харhад, олн – зүсн даалhвр күцәхмн.                                                                                  (1 мин.)

  Бидн теегт ирүвидн. Шовуд, аңгуд, олн-зүсн урhмл, мал энд үзҗәнәвидн.

Күүкд, ода эдниг шинҗләд, таблицд өггдсн сурврмудт амн үгәр хәрү ѳгтн: (багш 3 зерглән болhнд онц сурврмуд таблицас ѳгнә. Аш сүүлднь ѳгсн хәрүhинь тоолад, ямаран зерглән диилсинь темдглнә:                                                                                                 (6 мин)

Сурврмудын хәрүг күүкд  умшч ѳгх, эндү hарhсн болхла оларн чиклх.

III.  1.Орчуллhна  кѳдлмш күцәхмн:  самбрт ѳггдсн үгмүд орс келнәс хальмг келнд орчулхмн:   солнце, трава, скот, весна, небо, тюльпан, птицы.                                                                         (1 мин)

Ода эн орчулсн үгмүдән зургт тохрахмн: нарн, ноhан, мал, хавр,  теңгр, бамб цецг, шовуд   (слайд)

2. Дарунь самбрт бичәтә зәңгс сурhульчнр шинҗләд, цегмүдин ормд зурсн зургударн дамҗулад, кергтә үгмүд орулад бичх:                                                                                                              (7 мин)

   Дулан_________ ирнә.                                                        _________ нисч ирнә

                  Шар  ________ мандлна.                                                  Сәәхн  дууhан дуулна.

                 Теегт _____________кѳкрнә,                                         __________кеер идшлнә.

                  _________________ улана,                                          Цеңкр  __________  налана.          

                                      (бичсн зәңгсинь умшулх, эндү бәәхлә  чиклх).

Физзарядк: Салькн чирә үләнә-2д; урhа модн нәәхлнә-2д; салькн-дор,дор, урhа модн деер, деер

                                                                                                                                          (1 мин)

3.Ода то давтхмн өггдсн зургуд шинҗләд.     (Багш то үзүлх, сурвр тәвх):          (3 мин)                                                                                   

     - Кедү хөн теегт идшлҗәнә? (100)

  100   (Хәрү : Зун хөн теегт идшлҗәнә)

                                                  - Кедү гөрәсн гүүҗ йовна? (40)

                                         40

          - Кедү мөрн  давтлҗ йовна? (50)

    50

                                    - Кедү ялмн hәрәдҗәнә? (20)

IV.Хальмг бичәчнр үүдәврмүдтән хальмг теегән, хаврин цаг яhҗ үзүлҗәхинь шинҗлхмн.

1.Түрүн даалhвр – эн өггдсн шүлг күцәhәд бичтн;  хаҗуднь ѳггдсн үгмүд олзлад, кергтә ормднь тәвәд девтртән бичтн:                                                    (7 мин) 

Эн мандлҗасн __________,

 Эн хәәлҗәсн ___________,  

 Эн җиргҗәсн __________  -

 Эн цуhар хавр.

Эн мәәлҗәсн ___________,

Эн мөөрчәсн ___________,

Эн инцхәҗәсн __________ -

Эн  цуhар хавр.

Эн шорҗңнҗасн _____,

Эн делҗәсн ________,

Эн  цевр   _________ -                              

Эн цуhар хавр.

Олзлх үгмүд: усн, аhар, үкрмүд, цасн,

гүд, богшурhас, нарн, хѳд, элә.

Бичәд чиләснәннь хөөн сурhульчнр айслулҗ умшҗ өгх эн шүлг,  шүлгин нер болн түүрвәчинь заах, орчулх. (Эндү hарhсн болхла, оларн чиклх).

2. 2гч даалhвр - зерглән болhнд барлата шүлгүдин тасрхас өгх, бичәчнрин зургуд, шүлгүдин нерд үзүлх. Түрүләд 1гч зерглән шүлгин бадг умшҗ өгх, 2гч  зерглән соңссн шүлгин авторинь нерәдх, ямаран нертә шүлгинь келх.

              «Хавр ирв гиҗ   / Харада хөв тархана

               Сәәхн зәңгинь соңсч   / Санан – седкл талвана».

                            (Чик хәрүнь: Көглтин Дава, «Харада»)

2гч  зерглән умшх шүлг:

        «Хаврин  тег – хавсн көнҗл,  / Олн зүсн өңгәр дольгальна,

         Оошк, көк, шар, улан    / Ценкр цецгүд өскә цокна.

                    ( 1гч  зерглән хәрүhинь ухалад келх. Санҗин Н. «Хаврин тег»)

1-гч зерглән умшх шүлг:

                Түрүн хавр ирәд                       Бамб цецг намчрад

Теегт җирhл буслна                   Байрта җирhл угтна.

                                                                 ( Хәрүнь: Шугран В. «Мана теегт»)

2гч  зерглән умшх шүлгин тасрха:

        Ээҗ теегм сәәхн                            Дүмбр таңhчм ѳснә

        Эн оньдин баахн                           Дүрклҗ хавр тосна.

                                                             (Чик хәрү: Балакан А. «Хавр»)

                                                                                                              (3 мин)

V. Ода би таднд зәңгс умшҗ өгнәв. Зәрм зәңгст зөрүц эндү hарhнав. Тадн  нанла зөвшәрхлә «Чик»- гиhәд улан бамб цецг өргтн.

Эс зөвшәрхләрн, эндү олхларн – «Чик биш» - гиhәд шар цецгә өргтн.

1.- Хаврт хур орна, дулан болна         («Чик» - улан бамб цецг өргнә).    

2.Хаврт тәрә ахулна (Чик биш хаврт тәрә тәрнә, - гиhәд шар цецгә өргнә).

3.Хаврар зурмн ичәнәсн hарна, Цаhан сарин нәр темдглгднә  («Чик»-улан ц.)

4.Хаврт өдр ахрдна, сө утдна   ( «Чик биш» - өдр утдна, сө ахрдна-шар цецг).

5.Хавр – җилин сәәхн цаг! ( «Чик»-гиhәд улан бамб цецг өргнә).      (2 мин)

VI. 1.Аш сүүлднь, күүкд, бидн ода зурмнур гиичд одхмн. Эн ичәнәсн hарсн өдрән темдглҗәнә. Зурмн дала аңгуд гиичд дуудҗ. Эн аңгудын туск тәәлвртә туульс соңсад, тадн ямаран аңгуд зурмн hарсн өдртән бийүрн дуудсинь келҗ өгх зөвтәт.

А.) Шарлҗн заагт шар алтн            (Чик, аратыг дуудҗ).

Б.) Һал шил нүдтә hанцарн йовдг   (Чоныг  дуудҗ).

      В.) Йиртмҗд йир әәмтхә               (Туулаг).

      Г) Үвлд нүкндән унтна, сән зүүд үзнә.   (Аю).

Д.) Бавhр өвгн шовhр җидтә                   (Зараг).

Аңгудын зургуд үзүлх  (слайд)

        Ода зурмнд  аңгуд авч ирсн белгүд зургудар дамҗулад  нерәдхмн:

 бал, hалун, шар луувң, хөн, альмн.

        Кен ямаран белг авч ирсинь келҗ чадхвт, күүкд?

-Аю  зурмнд ю белглҗ? (- Аю бал белглҗ).  

 -Арат ямаран белг авч ирнә? (-Арат hалу белглнә). -  Туула зурмнд ю белглнә?

 (-Туула  шар луувң белг ѳгнә).  -Чон  ямаран белг белдҗ? (- Чон   зурмнд хѳ белглҗ). 

Тегәд  иим сурврт хәрү ѳгтн: - Эн аңгуд заагас ямаран аңгуд селәнә улст, малчнрт дәәсн болна, hару hарhна? (-Арат болн чон….). Ямаран hару hарhна? (мал, така-шовуд хулхална).

Тегәд аңhучнр эднд аңhучлна, эдниг бууhар хана.                                     ( 4  мин)

2.Кичәлин аш: Походас хәрх цаг өөрдҗ йовна. Бидн эндрк кичәлдән тег hәәхәд , дала юм үзүвидн. Хальмг тег  өргн, у, байн, сәәхн. Теегт олн- зүсн урhмл урhна, дала мал, аңгуд бәәнә. Төрскндән, теегтән дурта болхмн, теегиннь зөөр хархмн, хадhлхмн гисн сурhмҗ эндрк кичәләс авувидн.

Хәрхиннь өмн сәәхн хаврин туск, харадан туск ду зурмнд дуулҗ өгхмн. Маhд уга, мана белг энүнд  таасгдх.              (Караоке диск олзлад «Харада» - ду дуулад кичәлән төгсәхмн):

ХАРАДА.                                                                                                                                               (3 мин)

Харада шовун, харада,                           Нарн hазр ээнә,

Хаврин зәңг зөөнә.                                                                Ноhан нигтәр урhна,

Халяд, инәhәд ниснә,                                                           Ноhана бетк болhнд

Хаврин айсар биилнә.                                                          Намчта цецгүд шавшна

                                                   Хавр, сәәхн хавр,        

                                                  Халун нарта хавр,                                                              

                                                  Хавр, шуугата хавр,

                                                  Хамг баhчудын байр.

VII. 1. Герин даалhвр: «Эн цуhар хавр» гидг шүлг дасч ирх.                                                (1 мин)

 2. Темдг тәвлhн.

VIII. Рефлексия  (Комплимент): сурhульчнр нег негән буульх кен сәәнәр кѳдлсән