Шушы яктан, шушы туфрактан без.
план-конспект на тему

Шушы яктан, шушы туфрактан без

Максат: 1) Шагыйрә Клара Булатова белән очрашу үткәрү

2) Шагыйрәнең иҗатына күзәтү ясау

3) Укучыларда Клара Булатова иҗаты белән кызыксынучанлык, китап укырга омтылыш тәрбияләү

Җиһазлау: Клара Булатова китапларыннан күргәзмә, Клара Булатова турында презентация, җыр язмалары.

Кичә барышы.

1. Алып баручы.           Читтә йөргән чакта, сагындырып,

Керер өчен төнлә төшеңә.

Алсу таңлы, биек зәңгәр күкле

Туган ягы кирәк кешегә.

Зур уңышлар яулап заманалар

Матур бәя бирсә эшенә,

Шатлыкларын уртаклашыр өчен

Туган ягы кирәк кешегә.

-  Әйе, безнең туган ягыбыз – Сарман ягы, җырларда җырланган сандугач сайрар ягыбыз. Сарман ягы талантларга искиткеч бай. Безнең як Илһамнары, Зөһрәләре белән мактана ала. Безнең якта туып-үсеп, канат чыгарган Аяз Гыйләҗев, Сөббух Рафиков, Әзһәр Габиди, Клара Булатова, Мәдинә Маликова, Хәниф Хәйруллиннар күренекле язучы, шагыйрьләр булдылар. Алардан алган эстафетаны Дамир Гарифуллин, Вәсимә Хәйруллина, Гөлнара Якуповалар үз кулларына алдылар. Кыскасы, Сарманда әдәбият-сәнгать дөньясы туктаусыз гөрләп тора. Әледән-әле төрле иҗади конкурслар үткәрелә, ә аларда  призлы урыннар алган сәләтле яшьләребез артканнан-арта бара.

           2. Бүген безнең мәктәптә истәлекле вакыйга. Әлмәт шәһәреннән Р.Төхфәтуллин, С.Сәләйманова премияләре лауреаты, Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе, яраткан шагыйребез, якташыбыз Клара Булатова килде. Кунагыбызны түргә чакырыйк һәм тәбриклик әле.

(Музыка уйный һәм алкышлар астында шагыйрә түргә уза. )

1. Ә хәзер укучыларны К.Булатова белән якынрак таныштыру өчен сүзне китапханәчебезгә бирәбез.

( Китапханәче К. Булатова белән таныштырганда презентация дә күрсәтелә.)

2. Клара Булатова исеме шигърият яратучыларга күптәннән таныш. Үз гомерендә 20 дән артык китап чыгырган, 50 дән артык шигыре көйгә салынган шагыйрә ул бүген. Укучылар игътибарына К.Булатова чыгарган җыентыкларны санап китәсе килә:

1. “Язлар алда”, 1967
2. “Һәрвакыт янымда”, 1969
3. “Җәйләр җитсә”, 1972
4. “Һәр язның үз җыры”, 1978
5. “Гел кояшка карап”, 1981
6. “Марс китабы”, 1982
7. “Печән өсте”, 1986
8. “Хәтер тәрәзәләре”, 1989
9. “Миләш кагы”, 1991
10. “Курка димәгез әле”,
11. “Якты сагыш”, 1995
12. “Хәтер көзгесе”, 1995
13. “Әллә кайсын тыңласы”, 1996
14. “Шушы яктан, шушы туфрактан без”, 2000
15. Үзеннән-үзе туа җыр”, 2002
16. “Әрнү”, 2003
17. “Яшел каләм”, 2003

3. Ә хәзер шагыйрәбезнең шигырьләрен тыңлап алыйк.

1. Шигырь “Туган җиремә”

2

   6.  Клара Булатова шигърияткә илленче елларның азагы – 60 нчы елларның башында, үз заманының ашкынулы уй-кичерешләрен, оптимистик күтәренке рухын чагылдырган яшьлек, Мәхәббәт җырчысы буларак килеп керә. Шигырьләрендәге якты омтылыш, кайнар хис ташкыны, ихласлылык – киләчәккә шагыйрә иҗатының төп поэтик эзләнү кыйбласына әверелә:

Күз ачарга төнен теләмәгән

Яшь бүреләр иртән барсы да

Гел кояшка карап,

Гел кояшка карап,

Гел кояшка карап ачыла.

    Әлеге юллар “Гел кояшка карап ...” шигыреннән бер өзек.

    7. Шагыйрәнең беренче иҗат чорында язган әсәрләрен шартлы төстә “Яз шигырьләре” дип атау урынлы булыр кебек. 1967 елда чыккан бер мөстәкыйль китабының исеме дә “Язлар алда” дип исемләнгән. Ул шигырьләрдә автор язгы яшь бөреләр сыман тыелгысыз эчке бер дәрт белән, беркатлы самими ышаныч белән көн-кояшка, тормыш-яшәешкә, киләчәк бәхеткә омтыла:

Комсызланып сулыйм таң һавасын,

Комсызланып, йотылып җыр тыңлыйм ...

(“Комсызлык”)

    8. Клара Булатова үзе туып үскән төбәккә багышлап бик күп күп шигырьләр язды: “Сарманым”, “Туган җиремә”, “Шушы яктан, шушы туфрактан без”

    Бу шигырьләрдә канатлы яшьлек ашкынуы һәм изге туган җир туфрагы бербөтенгә әверелеп яши: туган якның агымсулары кебек лирик героебызның йөрәге ярсу, туган як таңнары кебек аның йөзе алсу, күкләрнең зәңгәрлеге – күзләрендә, кырларның иркенлеге – күңелендә ...

Җыр: “Шушы яктан, шушы туфрактан без” (К.Булатова сүзләре, Фәрит Хатыйпов музыкасы)

10. Шагыйрәнең 2 нче китабы “Һәрвакыт янымда” дип атала. Ул аны 1968 елда 112 битлек булып 4000 данә чыгара.

1972 елда чыккан 3 нче китабын К.Булатова “Җәйләр җитсә” исеме белән бастыра. Бу чор иҗатына караган

шигырьләрендә без лирик героинябызның чын-чынлап эчке өлгерүен: хис-кичерешләрнең тагын да кайнарлана баруын күрәбез.

Шагыйрәнең туган төбәгенә, әти-әнисенә, үзенең ана булу тойгыларын үзәккә куеп язган шигырьләре дә игътибарга лаек. Хәзер без сезгә К.Булатованың “Ана шатлыгы”дигән шигырен тәкъдим итәбез.

Шигырь “Ана шатлыгы”

Сорау. Атлас Гафиятов:  “Бездә Балачак, Яшьлек иленә гомерләре буе тугры калган кешеләр бар. К.Булатова - Шагыйрә дә, Укытучы да, Ана да”, -дип яза. Хөрмәтле, Клара ханым, гаиләгез белән таныштырып китсәгез иде.

(Сүз Клара Булатовага бирелә.)

    11. Клара Булатова – укытучы шагыйрә. Аның әтисе дә, әнисе дә укытучылар булганнар. Клара апаны Түбән Ләшәү һәм Ләке авылы укучылары, Әлмәт районының Колшәрип, Яңа Кәшер урта мәктәпләрендә белем алучылар, Әлмәт каласы мәктәпләре һәм югары уку йортлары бүген дә сагынып һәм сокланып искә ала.

Шигырь “Укытучы бәхете”

     12.  Укытучылык хезмәте - Клара Булатова иҗатының буеннан-буена сузылган үзәк темаларның берсе. Ул 40 елдан артык балаларга белем бирә, укучыларында матурлыкны, туган телебезгә мәхәббәт тәрбияли. Ә шигырьләрендә яшьлек оптимизмы, тормышны ихлас ярату, аның киләчәгенә ышану, самими кичерешләр.

1. Укытучы күңеле һәрчак балачакта. Шагыйрәнең шигырьләре моның ачык мисалы. Нәниләрне тыңлагач, моның шулай булуын үзегез дә тоярсыз. Сүзне нәниләргә бирәбез.

(К.Булатованың балалар өчен язган шигырьләре сөйләнә.)

Җыр:  “Су буенда кыяк үлән”

      14. Клара Булатова шигырьләре хис-кичерешләргә бик бай, алардан моң агыла. Шуның өчен дә шагыйрә матур-матур җырлар авторы буларак танылды. Җырларда туган як, мәхәббәт темасы үзәк урынны алып тора. Филология фәннәре кандидаты Рәфкать Шагиев : “Төбәгебезнең асылын ачкан “Шушы яктан, шушы туфрактан без” дигән әсәр өчен генә дә аны җырчы-шагыйрә атап булыр иде. ә аның андый  әсәрләре санап бетергесез”, - ди.

         Ә хәзер “Шушы яктан, шушы туфрактан без” шигыренә салынган 2 нче көй варианты тыңларбыз.

“Шушы яктан, шушы туфрактан без” җыры яңгырый. Рәис Нәгыймов көе

      15. Нефтьчеләр башкаласында яшәүчеләр өчен Клара ханым Булатова дистә еллар дәвамында милләтебезгә генә хас иң яхшы сыйфатларны эченә сыйдырган күркәм, тыйнак, тирән эчтәлекле “Җомга” тапшыруының сценарий авторы да.

Сорау. Әйтегез әле, бу тапшыруны эшләү идеясе кайчан һәм ни сәбәпле барлыкка килде?

Сорау. Хәсән Туфан 1959 елда Геннадий Паушкинның берничә шигырен тәрҗемә итәргә кушкач, Сез берничә шигырен татарчага тәрҗемә итәсез. Аны К.Табул дип куясыз. К.Табул псевдонимы нәрсәне аңлата? Шул еллардан соң тагын тәрҗемә белән шөгыльләнергә туры килдеме?

Сорау. Клара ханым, үз гомерегездә сез бик күп эшләр башкаргансыз. Әйтегез әле, эшләп карамаган нинди эшләр калды? Яңадан яши башласагыз, мин башкача эшләр идем, дигән уй бармы?

Сорау. Клара ханым, сезнең иҗатны шартлы рәвештә 2 чорга бүлеп карасак, 1 нчесендә сезнең лирик герой романтик, тормышны ярата, соңгысында лирик шәхеснең илдә барган үзгәрешләргә, укытучы горурлыгын таптаган сәясәткә, кичәге укучыларның бүгенге әхлаксызлыгына карата җан әрнүен күрәсең.

     Укытучы исемен гомере буе горур йөрткән лирик шәхес хәзер:

Горурлана алмыйм Укытучы

Дигән атым белән…

Горурлана алмыйм үз теленнән

Бизгән халкым белән, - ди. Мондый рухтагы шигырьләрегез “Әрнү” дигән җыентыгыгызда урын алган. Инде 2010 ел Укытучы елы үтеп бара. Укытучыларга һәм алар укыткан укучыларга сез нинди теләкләр әйтер идегез?

Сораулар:

1. Х.Туфан белән 1 нче мәртәбә кайчан һәм ничек очраштыгыз? (1957 елның декабрендә Казанда яшь язучылар семинарында)
2. «Син – Искәндәр, мин Тәнәкә идем» шигырен Х.Туфанга багышлап язгансыз. Ни өчен Х.Туфан сезгә Тәнәкә дип эндәшә иде?
3. Х.Туфан белән икегез арасында язылган хатлар арасында Х.Туфанның мондый юллары бар:

Якын да син миңа,

Ерак та, сөеклем.

Тәнәкәм, Тәнәкәм!

Ак чәчәк шикеллем!

Бу шигырьдә остаз белән шәкерт арасында булла торган ихтирам хисе түгел, ә чын мәхәббәт, сөю хисе ярылып ята.

Ни өчен Сез бергә була алмадыгыз?

(1959 елның көзеннән соң аерылышалар)